Αναφορικά με τη δημόσια επιστολή του Θανάση Τριαρίδη (ΘΤ) για την εξαίρεσή του από τα κρατικά Βραβεία 2021.
Τι λέει λοιπόν ακριβώς ο συγγραφέας αλλά και τι δεν λέει. Ο ΘΤ δεν λέει ότι θέλει να εξαιρεθεί από τα βραβεία γιατί πιστεύει ότι δεν είναι αρμόδια η επιτροπή να τον κρίνει, αν και αυτό αφήνει να εννοηθεί όταν γράφει «[...] [ε]κτιμώ βαθύτατα πολλά από τα μέλη της Επιτροπής [...]». Δεν εκτιμά όλα τα μέλη άρα αφήνει υπόνοιες μομφής για την αξιοσύνη κάποιων μελών, και εδώ, φυσικά με βρίσκει απολύτως σύμφωνο. Όπως απολύτως σύμφωνο με βρίσκει και όταν γράφει ότι «[...] πολύ συχνά βραβεύονται γελοιότητες». Οι δρόμοι μας όμως αρχίζουν να χωρίζουν όταν ο ΘΤ γράφει ότι «[...] τα βραβεία εκφράζουν την υποκειμενική κρίση μιας επιτροπής και τίποτα περισσότερο». Γράφω «αρχίζουν να χωρίζουν», γιατί δεν είμαι ακριβώς αντίθετος με τη θέση αυτή. Εξ ορισμού, μια αξιακή κρίση ενέχει και το υποκειμενικό στοιχείο και αυτό αφήνει πάντα χώρο για απόσταση και μετακινήσεις. Όμως όταν ο ΘΤ γράφει ότι «[η] τέχνη είναι έτσι κι αλλιώς ένας ωκεανός πνευματικών εμπειριών που κρίνονται (και ευτυχώς) με απολύτως υποκειμενικά κριτήρια» εγώ αποχωρώ. Η τέχνη, και δεν θα κάνουμε μαθήματα αισθητικής εδώ, έχει σοβαρές –σοβαρότατες– αξιώσεις και αντιστηρίξεις στο αντικειμενικό, και η δημιουργία του «Κανόνα», που τον αναφέρει ο ΘΤ δεν είναι καθόλου «φενάκη» όπως διατείνεται. Σέβομαι, εξυπακούεται, τη θέση του να επιθυμεί να εξαιρεθεί αλλά η καταβύθισή του στον άκρατο υποκειμενισμό δεν δύναται να γίνει αποδεκτή καθότι στοιχειοθετεί καταφύγιο ή παντιέρα (ή δεν ξέρω τι άλλο) των απανταχού αυτοχρηζόμενων καλλιτεχνών που αρέσκονται να ενδημούν στις ομίχλες και τις αναθυμιάσεις της πλάνης δημιουργίας. Η κρίση είναι αναπόσπαστο κομμάτι της δημιουργίας, όπως αναπόσπαστο κομμάτι της δημιουργίας είναι και η ύπαρξη «Κανόνα», που αν και άτυπος, εξαιρετικά δύσκολα μπορεί να αναθεωρηθεί (είτε για προσθέσεις είτε για αφαιρέσεις). Ο «Κανόνας» στην τέχνη δεν είναι μεν ο «περιοδικός πίνακας των χημικών στοιχείων» αλλά, από την άλλη, δεν είναι και «ένας ωκεανός πνευματικών εμπειριών» όπου επιπλέουν όλοι και όλα. Η αναφορά του ΘΤ στους Ρεμπώ, Κάφκα και Καβάφη, που δεν βραβεύτηκαν ποτέ, δεν συνιστά επιχείρημα κατά του θεσμού των βραβείων, ειδικά αν αναλογιστεί κανείς ότι και οι τρεις ανήκουν αναμφισβήτητα στον «Κανόνα».
Συμμερίζομαι την ανησυχία του γι' αυτό «[...] το βάθρο που μπορεί να κρίνει λογοτεχνικά έργα “βαθμολογώντας τα” βασιζόμενο σε μια “αυθεντική κρίση”» αλλά δεν μπορώ να κάνω κάτι γι’ αυτό πέρα από το να αναφέρω ότι η βαθμολόγηση συνιστά, πράγματι, ακραίο εργαλείο αξιολόγησης καθότι υπαινίσσεται τη “μετάφραση” και ένταξη της έννοιας της ποιότητας σε αυτή της ποσότητας. Η λογοτεχνία είναι το κατ’ εξοχήν ποιοτικό δημιούργημα αλλά εδώ δεν θα κάνουμε ούτε θεωρία ούτε φιλοσοφία. Η βαθμολόγηση λογοτεχνικών έργων κομίζει συνδηλώσεις που, όσο είναι δυνατόν, καλό είναι να αποφεύγονται.
Στο τέλος της επιστολής του, ο ΘΤ, υπεισέρχεται και στην πολιτική διάσταση των συγκεκριμένων βραβείων, καθότι κρατικά, και γράφει «[...] [δ]εν υπήρχε περίπτωση να συμπεριληφθώ σε λίστα βράβευσης ενός κράτους που δολοφονεί μετανάστες κάνοντας Push Back – μόνο προχθές ξεβράστηκαν εφτά νεκροί άνθρωποι στην ακτή της Επάνω Σκάλας της Λέσβου».
Και πάλι εδώ θα με βρει αντίθετο, παρά το ότι το γεγονός των θανάτων μεταναστών είναι τραγικό και συνιστά ανοιχτή πληγή κάθε έννοιας αστικής δημοκρατίας. Δεν αποσιωπώ σκόπιμα την έννοια και την τακτική των «push back», απλώς δεν γίνεται να συζητηθεί το θέμα στο πλαίσιο του παρόντος σημειώματος. Θα πω όμως ότι ο ΘΤ στέκεται λανθασμένα όταν εξισώνει την επιτροπή που τον κρίνει –με τις όποιες αστοχίες της– με την κυβέρνηση που τυγχάνει να βρίσκεται στην εξουσία και τις όποιες επιλογές της στο μεταναστευτικό. Ο ΘΤ δεν θα κρινόταν από τον αυτοκράτορα ούτε από κάποιον δικτάτορα αλλά από επιτροπή αρμοδίων (επαναλαμβάνω, με τις όποιες αστοχίες τους). Ο συσχετισμός του θανάτου μεταναστών με τα κρατικά βραβεία λογοτεχνίας και η συμπερίληψη του τραγικού γεγονότος στον συλλογισμό του συγγραφέα για την απόφασή του να εξαιρεθεί είναι άστοχος, αδόκιμος και ιδιαιτέρως παραπλανητικός, γιατί αφενός καταργεί οποιαδήποτε έννοια διαμερισματοποίησης στις λειτουργίες του κράτους και αφετέρου λαϊκίζει όταν υπαινίσσεται αμιγώς πολιτικά κριτήρια στην αξιολόγηση της τέχνης. Για να προλάβω αντιρρήσεις, η τέχνη είναι κατ’ εξοχήν πολιτικό εργαλείο και τα κρατικά βραβεία δύνανται να κατοπτρίζουν και τη διάσταση αυτή με την αντιμετώπιση φίλα προσκείμενων δημιουργών διαφορετικά κάθε φορά ανάλογα με τις ιδεολογικές κατευθύνσεις της εκάστοτε κυβέρνησης. Οι εναλλαγές στην εξουσία σημαίνουν, συν τω χρόνω, και εξισορροπήσεις στη διαφορετική αντιμετώπιση δημιουργών. Αν δηλαδή είχαμε πνιγμούς μεταναστών και με άλλη κυβέρνηση, αριστερή, ή δεν ξέρω τι, ο ΘΤ πάλι το ίδιο θα έλεγε; Πεποίθησή μου είναι (μη ρωτάτε γιατί) ότι θα έλεγε τα ίδια, που σημαίνει ότι η πολιτική διάσταση της επιστολής του περιττεύει. Και περιττεύει γιατί αποδυναμώνει την ήδη αδύναμη θέση του να νομίζει ότι η τέχνη είναι υποκειμενική και δεν πρέπει να κρίνεται.
Συμπερασματικά, με το καλό να εξαιρεθεί ο ΘΤ από τα κρατικά βραβεία και να αφήσει τους υπόλοιπους να κρίνουν και να κρίνονται.