Αρχή καλοκαιριού του 2004 ανέβηκα με βάρκα το Μεκόνγκ κι έφτασα στην Πνομ Πενχ την πρωτεύουσα της Καμπότζης. Υπάρχουν στο Βιετνάμ τουριστικά γραφεία που ναυλώνουν αυτήν την εμπειρία. Η αφετηρία του ταξιδιού ένα σημείο κάπου στο δέλτα του ποταμού κοντά στη Χο Τσι Μίνχ, την παλιά Σαϊγκόν. Το ταξίδι κράτησε τρία μερόνυχτα, οι διανυκτερεύσεις σε παρόχθιες κωμοπόλεις κι εγώ κάπως χαμένος, δίχως ακριβή χάρτη, απολαμβάνοντας τη διαδρομή σε παραίτηση.

Η Πνομ Πενχ πέρα από τα Ανάκτορα και τις κεντρικές λεωφόρους με μυρμήγκια τους μοτοσικλετιστές να καβαλούν παπάκια (όπως και στο Βιετνάμ άλλωστε), ήταν τότε απλωμένη ανάμεσα σε χωματόδρομους, πνιγμένη στην απωθητική μυρωδιά της σάλτσας ψαριού.

Κοντά στην πόλη, στο Τσόενγκ Εκ, βρίσκονται τα Χωράφια του Θανάτου. Ένα ψηλό τέμενος γεμάτο κρανία και σκορπισμένα παντού ανθρώπινα οστά. Θυμάμαι μια πινακίδα, καρφωμένη σε δέντρο, η οποία πληροφορούσε ότι οι εκτελεστές των Ερυθρών Χμερ σκότωναν εκεί παιδιά σπάζοντας το κεφάλι τους στον κορμό του. Αλλού ένα είδος φοίνικα με φύλλα σκληρά, αγκαθωτά στις άκρες. Η πινακίδα εκεί ενημέρωνε ότι, για λόγους οικονομίας εξοπλισμού, αποκεφάλιζαν τους κρατούμενους χρησιμοποιώντας το φοινικόφυλλο για πριόνι. Πρέπει να έπαιρνε ώρα να αποκεφαλιστεί κάποιος μ’ αυτόν τον τρόπο, ακόμα κι ένα παιδί.

Και μέσα στην πόλη, στο Τούολ Σλενγκ, το κέντρο S-21, το σχολείο όπου οι Ερυθροί Χμερ μετέτρεψαν σε φυλακή και ανακριτικό κέντρο υπό τη διοίκηση ενός πρώην δασκάλου με το επαναστατικό όνομα Ντουτς. Σε κάποιες αίθουσες άδεια μεταλλικά κρεβάτια στη μέση του δωματίου, και στον τοίχο μια φωτογραφία: το κρεβάτι με αλυσοδεμένο πάνω πτώμα σε προχωρημένη σήψη, όπως το βρήκαν οι Βιετναμέζοι που εισέβαλαν στο Καμπότζη το 1979 θέτοντας τέλος στο καθεστώς του Πολ Ποτ.

Τρεις οι διανυκτερεύσεις στην Πνομ Πενχ και με το χάραμα της τέταρτης μέρας έφυγα για τα βόρεια, για τους ναούς του Ανγκόρ στο Σιέμ Ριπ.  Με ιπτάμενο δελφίνι που έμοιαζε με τα παλιά τα δικά μας της δεκαετία του '70. Το σκάφος ανέπτυξε ταχύτητα και αρκετή ώρα μετά την αναχώρηση το ποτάμι άνοιξε σε μια φαρδιά μακρόστενη λίμνη, το Τονλέ Σαπ - οι χαμηλές όχθες απομακρύνθηκαν και χάθηκαν στον ορίζοντα. Πιστεύοντας ότι ήταν προτιμότερο να τιναχτώ στο λασπόνερο παρά να βουλιάξω στη θολούρα παγιδευμένος μέσα στο σκάφος σε περίπτωση ατυχήματος, ανέβηκα στο μικρό "κατάστρωμα" με τις δεμένες αποσκευές. Έπιασα κουβέντα με Γερμανό ορνιθολόγο ο οποίος σύμφωνα με τα λεγόμενά του ήξερε καλά τη νοτιοανατολική Ασία. Στην Καμπότζη, μου είπε, δεν έχει μείνει σχεδόν κανένα από τα σπάνια είδη, καθώς λόγω της πείνας στην διάρκεια του καθεστώτος των Ερυθρών Χμερ φαγώθηκε ό,τι πουλί υπήρχε – υπό εξαφάνιση, σπάνιο ή κοινό. 

Υπολογίζεται ότι κατά τη διάρκεια των χρόνων της ενεργούς συμμετοχής του Χένρι Κίσινγκερ στην αμερικανική εξωτερική πολιτική από το 1969 ως το 1976 οι παρεμβατικές δραστηριότητες των ΗΠΑ σε Ανατολή και Νότο έγιναν η αιτία να χαθούν τρία με τέσσερα εκατομμύρια ανθρώπινων ζωών. 
Βούληση και χειρισμοί προερχόμενοι από έναν άνθρωπο οι οποίοι, όπως πέτρα που πέταξε κάποιος στα διάφανα νερά της Λίμνης των Αντανακλάσεων στην Ουάσιγκτον, έστειλαν κυματισμούς σε θολά σημεία του πλανήτη προκαλώντας θανατικό, ζεστό αίμα και καταστροφή. Την περίοδο που η ιστορία ονόμασε ψυχροπολεμική.

Το  κίνημα των Ερυθρών Χμερ ενδυναμώθηκε μέσα από την αναστάτωση, την καταστροφή και το φόβο που έφεραν, ανάμεσα σε άλλα, και οι διαρκές επεμβάσεις αμερικανικών δυνάμεων στις αγροτικές περιοχές της χώρας.  Μαζικοί βομβαρδισμοί από B-52 που ξεκίνησαν στην ανατολική Καμπότζη το Μάρτη του 1969 –Operation Breakfast το όνομα των αρχικών επιχειρήσεων– κλιμακώθηκαν το Μάρτη του 1973 έχοντας επεκταθεί σε όλη τη χώρα και συνεχίστηκαν έως τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς.

Η νορβηγική επιτροπή αποφάσισε να απονείμει το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης το Δεκέμβρη του '73 στον Χένρι Κίσινγκερ για τη συνεισφορά του στον τερματισμό του Πολέμου του Βιετνάμ.

Πάνε πενήντα χρόνια.