«[...] [Ὁ] κατήγορος ἠρώτησε,”Πῶς οὖν ἀπεπέμψω τὴν γυναῖκα;” “Ὅτι,” ἔφη, “τὴν ἐμὴν ἠξίουν μηδὲ ὑπονοηθῆναι”».
— Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι.
«Η γυναίκα του Καίσαρα δεν αρκεί να είναι τίμια αλλά πρέπει και να φαίνεται τίμια». Συνεπώς, όταν δεν μπορεί η γυναίκα του να φαίνεται τίμια, δεν έχει απολύτως καμία σημασία αν είναι τίμια. Προς αποσαφήνιση του γνωμικού-à-clef, ας διατυπώσω τις αντιστοιχίες. Ο «Καίσαρας», εδώ, είναι η λογοτεχνία· οι «γυναίκες» όλοι εμείς, που γράφουμε γι’ αυτή. Το έχω αναφέρει ξανά: όταν δεν γίνεται να φαινόμαστε τίμιοι, δεν πρέπει να φαινόμαστε καθόλου.
Την προηγούμενη εβδομάδα αναφέρθηκα στην Ελένη Πριοβόλου, που έγραψε μια κριτική για το μυθιστόρημα του Αιμίλιου Σολωμού, Κράτα την ανάσα σου (Καστανιώτης: 2023), στην Εφημερίδα των Συντακτών. Η κ. Πριοβόλου, έγραψα, τυγχάνει ομόσταβλη με τον κ. Σολωμού. Το βιβλίο της θα εκδοθεί από τον Καστανιώτη, επομένως ένα κριτικό σημείωμα που φέρει την υπογραφή της δεν πείθει για την αξιοπιστία του. Απλά πράγματα.
Δυστυχώς, όμως, για το συγκεκριμένο μυθιστόρημα έγραψαν κριτική και ο Μάνος Κοντολέων αλλά και η Τέσυ Μπάιλα. Ποιο το πρόβλημα; Παραθέτω από τις «ευχαριστίες» του συγγραφέα:
«Πολλές ευχαριστίες [...] [α]κόμα,στη συγγραφέα και κριτικό Τέσυ Μπάιλα, γιατί με την ενθάρρυνσή της, σε μια δύσκολη περίοδο, μου έδωσε αυτοπεποίθηση να προχωρήσω. [...] Και τέλος, ευχαριστώ ιδιαίτερα τον σπουδαίο συγγραφέα και κριτικό Μάνο Κοντολέων. Οι δικές του παρατηρήσεις υπήρξαν καθοριστικές στο τελικό στάδιο της επεξεργασίας. Με βοήθησαν να δω ξανά με ανανεωμένη διάθεση και μεγαλύτερη καθαρότητα το βιβλίο και να ενισχύσω τη συνοχή του» (Κράτα την ανάσα σου, σ. 254).
Παραθέτω από το κριτικό σημείωμα του κ. Κοντολέων: «Έτσι, έχουμε ένα μυθιστόρημα που χρησιμοποιεί από τη μια τη γραφή και από την άλλη τη δομή, για να προτείνει τις πολιτικές του απόψεις. Και χαρακτηρίζω τις απόψεις ως πολιτικές γιατί, βέβαια, τι άλλο πέρα από μια καθαρά πολιτική στάση μπορεί να είναι η μυθιστορηματική ενσάρκωση της πρότασης που υποστηρίζει από τη μια την καθαρότητα της φύσης και από την άλλη το ψεύδος ενός επιφανειακού αστικού τρόπου ζωής» (Διάστιχο, 23/10/23).
Δεν είμαι σίγουρος αν διακρίνετε την ειρωνεία σε αυτό το «[...] ψεύδος ενός επιφανειακού αστικού τρόπου ζωής», που γράφει ο κ. Κοντολέων. Και λέω «ειρωνεία», γιατί όταν γράφει κανείς διθυραμβική κριτική για ένα βιβλίο στο οποίο έχει συμβάλει, όσο διατείνεται ο συγγραφέας ότι έχει συμβάλει, τότε είναι σα να ευλογεί και τα γένια του.
Θα έπρεπε η κ. Μπάιλα να γράψει κριτικό σημείωμα, ενώ απλώς αναφέρεται ότι «ενθάρρυνε» τον συγγραφέα; Εφόσον αναφέρεται στις ευχαριστίες, κατά την ταπεινή μου άποψη, έχει θέσει εαυτόν (ή εαυτήν, αν προτιμάτε) εκτός νυμφώνος.
Για να ελαφρύνω το ύφος ας αναφέρω και ένα επιεικώς κωμικό σε σχέση με τις κριτικές που έχουν γραφτεί για το συγκεκριμένο μυθιστόρημα. Ο Κώστας Α. Τραχανάς έχει γράψει ένα “κριτικό” σημείωμα στο περιοδικό Fractal, με τίτλο «Ένα βιβλίο για τη μνήμη, τα επώδυνα μυστικά και τις ενοχές», με ημερομηνία 26/12/23. Το συγκεκριμένο συνιστά σχεδόν αντιγραφή του κειμένου «Κοινωνική παρακμή και στοχοποίηση» (Literature, 10/11/23), που έχει γράψει η κ. Μπάιλα.
Παραθέτω από το κείμενο της κ. Μπάιλα: «Και τότε αρχίζει μια ανελέητη αποκαθήλωση στη ζωή του, καθώς όλοι τον αντιμετωπίζουν αρνητικά. Ο Καλλέργης, χωρίς καμιά προοπτική αυτοϋπεράσπισης γίνεται πλέον στόχος του οικογενειακού και επαγγελματικού περιβάλλοντός του, αφού όλοι έχουν πεισθεί για την ενοχή του».
Παραθέτω από το κείμενο του κ. Τραχανά: «Σιγά σιγά αρχίζει μια ανελέητη αποκαθήλωση στη ζωή του, καθώς όλοι στον περίγυρό του τον αντιμετωπίζουν αρνητικά. Ο Καλλέργης, χωρίς να μπορεί να υπερασπίσει τον εαυτό του γίνεται πλέον στόχος της γυναίκας του, της γειτονιάς του, του φιλικού και επαγγελματικού περιβάλλοντός του, αφού όλοι έχουν πεισθεί για την ενοχή του, λες και ο προηγούμενος ακέραιος και άψογος βίος του σε τίποτε πλέον δεν μετρά».
Ο κ. Τραχανάς, βέβαια, λίγο παρακάτω, σαγηνεύεται τόσο από το κείμενο της κ. Μπάιλα ώστε μεταφέρει σχεδόν αυτούσια μια παράγραφό της, την οποία μάλιστα υπογραμμίζει, όπως έχει υπογραμμίσει και η συντάκτρια στο δικό της κείμενο. Παραθέτω το απόσπασμα από το κείμενο της κ. Μπάιλα:
«Η ασθματική γραφή, η στρωτή γλώσσα, η συναισθηματική και ψυχολογική διείσδυση στα αίτια και στα αιτιατά των πράξεων που καθορίζουν τη ζωή μας ή τη μεταστρέφουν απροσδόκητα, η στοχευμένη και γενικευμένη δαιμονοποίηση των ανθρώπων και ο ίδιος ο κεντρικός ήρωας που μοιάζει να είναι βγαλμένος από βιβλίο του Κάφκα ή του Σαμαράκη κάνουν το έργο αυτό ένα απρόσκοπτο ανάγνωσμα».
Παραθέτω το απόσπασμα από το κείμενο του κ. Τραχανά:
«Η ασθματική γραφή, η στρωτή γλώσσα, η συναισθηματική και ψυχολογική διείσδυση στα αίτια και στα αιτιατά των πράξεων που καθορίζουν τη ζωή μας ή τη μεταστρέφουν απροσδόκητα, η στοχευμένη και γενικευμένη δαιμονοποίηση των ανθρώπων και ο ίδιος ο κεντρικός ήρωας που μοιάζει να είναι βγαλμένος από βιβλίο του Κάφκα, κάνουν το έργο αυτό ένα απρόσκοπτο ανάγνωσμα».
Και τίθεται το ερώτημα: ο Σαμαράκης στο πηγάδι κατούρησε;