— «Η Εύα Καϊλή όταν ήταν 12 ετών ήλθε για πρώτη φορά σε επαφή με τη σκέψη του Φρίντριχ Νίτσε. Διάβασε το βιβλίο «Τάδε έφη Ζαρατούστρα», που ανακάλυψε στην οικογενειακή βιβλιοθήκη. Στο έργο αυτό ο Γερμανός φιλόσοφος του 19ου αιώνα αναπτύσσει επικίνδυνες ιδέες. Ο Ζαρατούστρα διακηρύσσει ότι «ο Θεός είναι νεκρός» και ότι ο άνθρωπος πρέπει να «αυτοκαταστραφεί» για να δημιουργήσει τον «Υπεράνθρωπο». Η υπέρβαση του εαυτού επιτυγχάνεται μέσα από την έκφραση της «θέλησης για εξουσία». Οι έννοιες στον Νίτσε είναι διφορούμενες και οι ερμηνείες επισφαλείς. Ενα παιδί κινδυνεύει να πάρει τόσο πολύ «τοις μετρητοίς» τη «θέληση για εξουσία», ώστε στο μέλλον να συλληφθεί με… παράνομα μετρητά».
Έτσι ξεκινάει το άρθρο του Παύλου Παπαδόπουλου στην Καθημερινή της Κυριακής (18/11/22) «Εύα Καϊλή: Από το Συντριβάνι στο κελί του Αρέν».
Προφανώς και δεν θα μπορούσα να αντισταθώ στον πειρασμό να σας το μεταφέρω, όπως προφανώς και κανείς δεν γνώριζε, ή δεν έδινε σημασία, στην οικία Καϊλή ότι ο Φρειδερίκος Νίτσε δεν είναι τυχαία «Κατάλληλος από Δεκατριών».
— Είναι γεγονός! Μέχρι και η κ. Μαργαρίτα Σφέτσα το γράφει στο editorial τής ενότητας «Πολιτισμός» στο Βήμα (18/12/22): «Είναι πολύ θετικό ότι οι όροφοι που φιλοξενούν στα ράφια τους βιβλία, είναι γεμάτοι από μικρούς και μεγάλους. Όλοι μοιάζουν να έχουν “χαθεί”, να ταξιδεύουν πανευτυχείς στον υπέροχο κόσμο των βιβλίων. Ένα βιβλίο είναι το καλύτερο δώρο. Πιστεύω ότι θα βρείτε την ευκαιρία να διαβάσετε αυτό που σας αρέσει μέσα στα Χριστούγεννα. Αξίζει να διαθέσετε τα χρήματά σας εκεί».
Οι ενότητες τέχνης και πολιτισμού σχεδόν μονοπωλήθηκαν αυτή την εβδομάδα από τις διαφημιστικές καταχωρήσεις των εκδοτικών οίκων που προωθούν τα προϊόντα τους ενόψει των εορτών. Τα αφιερώματα αυτά περιέχουν σύντομα κείμενα που περιορίζονται αποκλειστικά και μόνο στο να τραβήξουν την προσοχή του αναγνώστη και να πουλήσουν το βιβλίο. Είναι βαρετά, χωρίς απολύτως καμία διαφοροποίηση παρά μόνο όσον αφορά τη χρήση επιθέτων που εκθειάζουν το εμπόρευμα. Την καλύτερη λύση, μερικώς, προέκρινε η Καθημερινή που φαίνεται να αντιλαμβάνεται πόσο περιττό είναι να συνοδεύονται οι βιβλιοπροτάσεις από κείμενο, και, έτσι συνεπτυγμένα, προχώρησε σε παρουσίαση «σχεδόν διακοσίων» βιβλίων (Εξώφυλλο, τίτλο, συγγραφέα, εκδότη) που φέρουν απλώς τα αρχικά του ονόματος του συντάκτη που το προτείνει. Σοφή κίνηση.
Προφανώς και κατανοούμε όλοι γιατί συντάκτες και εκδότες παίζουν αυτό το σαχλό παιχνίδι που για τον οποιονδήποτε έχει την παραμικρή σχέση με την ανάγνωση πρέπει να έχει αξία υποδεέστερη και από ματιά σε προθήκη βιβλιοπωλείου. Το θέμα είναι ότι τα Χριστούγεννα ο αναγνώστης πρέπει να υποτιμάται ακόμη περισσότερο απ’ όσο υποτιμάται τον υπόλοιπο χρόνο για χάρη ανθρώπων που δεν διαβάζουν αλλά έχουν το βίτσιο να δωρίζουν βιβλία. Στα περισσότερα αφιερώματα του είδους διαβάζω ενδεικτικά τους τίτλους και τα κείμενα που συνοδεύουν βιβλία που έχω διαβάσει εγώ για να διακρίνω μήπως και κάποιος γράφει κάτι που να παρουσιάζει κάτι ελάχιστα ενδιαφέρον, ή ότι ίσως και να έχει διαβάσει το βιβλίο που προτείνει. Από τα ολιγόγραμμα κείμενα πάντως δεν προκύπτει κάτι τέτοιο.
Θα σταθώ όμως στην Καθημερινή, στο ολοσέλιδο κείμενο για τα παιδικά/εφηβικά βιβλία «Διάβασμα δεν σημαίνει μόνο σχολείο» (18/12/22) του Κυριάκου Αθανασιάδη. Ο συντάκτης βέβαια, για να μην τον αδικώ, δεν είπε ποτέ ότι κάνει κάτι πέρα από το να διαφημίζει βιβλία, αλλά, και πάλι, δεν παύω να εντυπωσιάζομαι από την εμμονή του να διατείνεται ότι τα διαβάζει. «Ακολουθούν λίγες από τις δεκάδες προσεκτικά επιλεγμένες σειρές αυτοτελών περιπετειών που κυκλοφορούν: βιβλία που διαβάσαμε και μας άρεσαν». Με ενθουσιάζει μάλιστα ότι ο κ. Αθανασιάδης δεν λέει «διάβασα» αλλά «διαβάσαμε», σαν να μιλάει εκ μέρους κάποιας συλλογικής νοημοσύνης που προωθεί βιβλία, η οποία διαβάζει και αξιολογεί για λογαριασμό των δυνητικών αναγνωστών και υπεύθυνα προτείνει. Θα παραθέσω μόνο τα αξιολογικά σχόλια του συντάκτη και θα σας δώσω, έτσι για να έχουμε και μια τάξη μεγέθους, τον αριθμό των σελίδων που διατείνεται ότι «διαβάσαμε» για το άρθρο.
– «[...] είναι καλογραμμένη, πρωτότυπη, έξυπνη και αστεία, και απροσδόκητα μακάβρια, με έναν γλυκύτατα «αναρχικό» τρόπο. Πολύ όμορφη η ασπρόμαυρη εικονογράφηση, επίσης».
– «Γρήγορες, με μικρές, κοφτές προτάσεις, πλοκή γεμάτη ανατροπές, κινηματογραφική εναλλαγή εικόνων, αδιάκοπη δράση, αγωνία, και πολύ χιούμορ».
– «μας άρεσε πολύ η σειρά [...] γιατί δεν είναι μόνο μια καθαρόαιμη περιπέτεια, αλλά και ένα διαδραστικό βιβλίο με γρίφους, με έναν μεγεθυντικό φακό και ένα… σεντούκι κρυμμένο στην εσωτερική πλευρά του οπισθόφυλλου».
– «Πολύ μεγάλο µπεστ σέλερ, θα γίνει ταινία από την Disney σε σκηνοθεσία Μπεν Αφλεκ».
– «Ιδανικό, προφανώς, για κορίτσια που αγαπούν τις θετικές επιστήμες».
– «Ωραία αστυνομικά μυστήρια, ευχάριστη σελιδοποίηση, χιουμοριστική εικονογράφηση».
– «Μεγάλα, χορταστικά μυθιστορήματα, απολαυστικά στην ανάγνωσή τους, που μιλούν για τα βιβλία, για τα βιβλιοπωλεία και τις βιβλιοθήκες, για τους λογοτεχνικούς ήρωες και τους ήρωες των παραμυθιών, και για το πάθος της ανάγνωσης».
– «Μας άρεσε πάρα πολύ, είναι τρομερά αιρετικό βιβλίο, και ξεκαρδιστικό».
– «Εδώ δεν συμβαίνει κάτι μαγικό ή εξωπραγματικό: συμβαίνει η ίδια η ζωή. Πανέμορφα, συγκινητικά, γλυκά βιβλία (κυκλοφορούν δύο τόμοι μέχρι τώρα), που είναι καλό να διαβαστούν με τη σειρά [...]».
– «[...] καθώς έχουμε να κάνουμε με συναρπαστικές περιπέτειες που μιλούν για το ίδιο το… Χρονικό του Χρόνου».
Δεν αναφέρω τα βιβλία που υποτίθεται ότι αξιολογούνται για να δείτε και μόνοι σας τον βαθμό αοριστίας και γενικολογίας του άρθρου που απευθύνεται, προφανώς, στους γονείς των παιδιών με σκοπό να επιλέξουν κάποιο από τα προτεινόμενα για δώρο Χριστουγέννων. Είναι οι γονείς αφελείς; Δεν νιώθουν άραγε τον εμπαιγμό; Δεν γνωρίζω να σας πω τι καταλαβαίνει ο περιστασιακός αναγνώστης από τέτοιου είδους κείμενα, αλλά δεν μπορώ να φανταστώ ότι δεν καταλαβαίνει περίπου τι παίζεται. Εικάζω ότι ο κ. Αθανασιάδης και η εφημερίδα τα έχουν απαντήσει αυτά τα ερωτήματα.
Στο δια ταύτα: ο αριθμός των σελίδων που «διαβάσαμε» αν δεν έχω κάνει λάθος στην πρόσθεση, φτάνει τις 5.100 σελίδες. Ναι, είναι παιδικά/εφηβικά βιβλία και άρα διαβάζονται εύκολα και γρήγορα, αλλά και πάλι υπάρχουν κάποια όρια. Τα συμπεράσματα δικά σας.
— Για να δείτε όμως ότι τα όρια που φαντάζουν υπερβολικά υφίστανται για να ξεπερνιούνται, δύο σελίδες παρακάτω συναντάμε πάλι, άλλο άρθρο, «Οι πολλαπλές όψεις του εγκλήματος» (18/11/22), που υπογράφει και πάλι ο κ. Αθανασιάδης. Αυτή τη φορά στην ειδικότητά του: το αστυνομικό μυθιστόρημα. «Αμέσως παρακάτω θα δούμε 11 αστυνομικά που κυκλοφόρησαν πρόσφατα: τα διαβάσαμε, μας άρεσαν, έχουν υψηλή βαθμολογία στο Goodreads και καλύπτουν μεγάλο φάσμα της βιβλιοπαραγωγής» γράφει εισαγωγικά. Παραθέτω και πάλι μόνο τα αξιολογικά σχόλια:
– «Έξυπνο γράψιμο, λεπτό χιούμορ, πολυεπίπεδοι χαρακτήρες, ζωντανή ατμόσφαιρα, και ένα μυστήριο που αγκαλιάζει ένα ολόκληρο χωριο [...] Ωραίο βιβλίο».
– «Ένα από τα πιο καλογραμμένα, πιο “λογοτεχνικά”, ψυχολογικά θρίλερ της χρονιάς, και πιθανόν το πιο “φεμινιστικό”».
– «Αγχωτική νουάρ ατμόσφαιρα και αληθινοί χαρακτήρες, σε μια ιστορία γεμάτη ανατροπές».
– «Ιδανικό μυθιστόρημα για την εποχή καθώς εξελίσσεται στο καταχείμωνο».
– «[...] είναι ένα εξαιρετικά πρωτότυπο βιβλίο».
– «Τεράστια εμπορική επιτυχία με ρεκόρ θετικών κριτικών, το βιβλίο ακολουθήθηκε από άλλα δύο, μέχρι στιγμής, μυθιστορήματα στην ίδια σειρά».
– «Ένα απολαυστικό αστυνομικό [...]»
– «[...] θα διαπρέψει σε αυτό το πανέξυπνο, γεμάτο σασπένς, χιούμορ και βιτριολική ειρωνεία μυθιστόρημα».
– «Το βιβλίο θα γίνει τηλεοπτική σειρά στο HBO».
– «Στον Πατάκη επιλέγουν τα πιο λογοτεχνικά αστυνομικά, σχεδόν στα όρια του είδους, και αυτό το μυθιστόρημα είναι ακριβώς τέτοιο. Μεγάλη εμπορική επιτυχία [...]».
– «Ο συγγραφέας διαχειρίζεται με μαεστρία το υλικό του, κάνοντας μας να πιστέψουμε ό,τι θέλει ο ίδιος κάθε φορά: στα φαντάσματα, στη μετενσάρκωση, σε έναν λαβύρινθο συμπτώσεων… Διαβάζεται απνευστί, και το τέλος του αποζημιώνει».
– «[...] και πλέον πιστεύει κανείς ότι δύσκολα θα βρεθεί άλλος Ισλανδός να ξεπεράσει αυτόν τον ιδιοφυή συγγραφέα. Οι πλοκές του είναι τόσο καλά μελετημένες, η δομή τόσο αριστοτεχνικά πλεγμένη, και η ατμόσφαιρα της Hidden Iceland τόσο σαγηνευτική, μυστηριακή και ανησυχαστική, που, αν και σε στοιχειώνουν, απλώς θέλεις να μην τελειώσουν ποτέ – η δε ηρωίδα του είναι από τις πιο ολοκληρωμένες και σύνθετες που υπάρχουν».
– «Η τραγωδία θα μας κοιτά διαρκώς πίσω από τις γωνίες και μια αχλύ μελαγχολίας θα καλύπτει τα πάντα σε ένα πιο σκοτεινό βιβλίο από το προηγούμενο του συγγραφέα [...]».
– «Ο κόσμος της παραδοσιακής επίλυσης εγκλημάτων και εκείνος του Μάνου θα συγκρουστούν σε αυτό το κοσμοπολίτικο μυθιστόρημα, ένα θρίλερ μυστηρίου που συνδυάζει την τεχνολογία με τη δράση. Ωραίο στυλ, κοφτοί διάλογοι, αφηγηματική άνεση και μοντέλα μηχανικής εκμάθησης που μπορούν να βρουν τον δολοφόνο… ή και περισσότερους».
– «[...] μιας σειράς κλασικών αστυνομικών που αξίζει και με το παραπάνω να διαβάσει κανείς και να έχει στη βιβλιοθήκη του: ένας κι ένας τίτλοι, καλά δοκιμασμένοι στον χρόνο».
Άθροισμά σελίδων: 4770. Τα συγκεκριμένα βιβλία, με την εξαίρεση τριών που βγήκαν το καλοκαίρι, έχουν κυκλοφορήσει τους τελευταίους δύο μήνες.
— Και πάλι στην Καθημερινή που είχε τόσα να προσφέρει αυτή την εβδομάδα. Διάβασα το ολοσέλιδο “άρθρο” συνέντευξη/συζήτηση που υπογράφει η κ. Τζίνα Σωτηροπούλου «Τουρισμός σε αρμονία με το τοπίο» με υπότιτλο «Με οδηγό την τοπική παράδοση το βραβευμένο συγκρότημα κατοικιών της αρχιτεκτονικής ομάδας Hiboux στο Μαρούσι». Το κείμενο/συζήτηση με την αρχιτεκτονική ομάδα Hiboux, που αναφέρεται σε ένα συγκρότημα κατοικιών στο Μεγανήσι των Πριγκιποννήσων Λευκάδας συνιστά χαρακτηριστικό παράδειγμα πληρωμένης, εικάζω, καταχώρησης που περιέχει και κριτική απέναντι στα «[...] υπερκέρδη του επιθετικού κτηματομεσιτικού και κατασκευαστικού ανεμοστρόβιλου [που προωθεί] ανοίκεια πρότυπα κατοίκησης» αλλά και εκτενή περιγραφή της δουλειάς που έκανε η αρχιτεκτονική ομάδα στο συγκρότημα «[...] στο Μεγανήσι [που] ανήκει σε ένα ζευγάρι ηθοποιών, μελών μιας θρυλικής βρετανικής θεατρικής ομάδας». Όλα στο κείμενο κυλούσαν με χάρη και ομολογουμένως με διακατείχαν και τύψεις ότι ίσως και να αδικώ την εφημερίδα γιατί το “άρθρο” δεν ήταν χωρίς τις αρετές του, όταν έπεσα πάνω στο ακόλουθο απόσπασμα: «Οι αρχιτέκτονες “διάβασαν” εξονυχιστικά το τοπίο, σεβάστηκαν τα 42 ελαιόδεντρα και έχτισαν αρμονικά μέσα στις ξερολιθιές, χρησιμοποιώντας πέτρα, ξύλο και μέταλλο. “Οι αναθέτες είχαν ήδη δώσει στις 42 ελιές ονόματα, είχαν αναδυθεί οι προσωπικότητές τους, και ζήτησαν ευθέως να μην κόψουμε καμία, να μη χαλάσουμε κανένα βράχο, πράγμα που επετεύχθει σε μεγάλο βαθμό”». Όταν κάποιος πληρώνει, δύναται να λέει στους αρχιτέκτονες ό,τι σαχλαμάρα τού κατεβαίνει στο κεφάλι για τις 42 ελιές του. Παρομοίως, με τη σειρά τους, όταν οι αρχιτέκτονες πληρώνουν για να διαφημίσουν τη δουλειά τους μέσω “άρθρου” στην κυριακάτικη Καθημερινή, μπορούν να μεταφέρουν τις σαχλαμάρες τού αναθέτη τους για προσωπικότητες ελαιόδεντρων που έχουν αναδυθεί, αλλά εμείς, ως αναγνώστες, δεν έχουμε απολύτως καμία υποχρέωση να συνεχίσουμε να διαβάζουμε το "άρθρο".
— Η στήλη εύχεται καλά Χριστούγεννα με σαφώς λιγότερα βιβλία.