— Quote της εβδομάδας: «Φτάσαμε στο σημείο στο περιβόητο νομοσχέδιο για το γάμο να θέτω στη βουλή συγκεκριμένα ερωτήματα επί της ουσίας και όχι μόνο δεν μου απάντησε κανείς. αλλά οργανώθηκαν και κενά έδρανα. Συνεχίστηκαν τα πανηγύρια υπουργών αγκαλιά με ΛΟΑΤΚΙ στο θεωρείο της Βουλής την ώρα που το ένα τρίτο των βουλευτών δεν το είχε ψηφίσει και αφήστε τα γλέντια μετά στο μπαρ» (News24/7, 1/7/24).

Τάδε έφη Αντώνης Σαμαράς στην παρουσίαση του βιβλίου του Μανώλη Κοττάκη, Οι απόρρητοι φάκελοι Καραμανλή.

Αντί σχολίου θα πρότεινα να διαβάσετε το διήγημα του Άκη Παπαντώνη «Ρουμς του λετ» (Εφ.Συν., 29/6/24). 

Στο πρωτοπρόσωπο διήγημα κυριαρχούν οι λίστες που φτιάχνει, με αφορμή τις καλοκαιρινές του διακοπές, ένα παιδί. Παρατηρήστε πόσες φορές αναφέρεται ο «Θ.», πριν φτάσουμε στην καταληκτική λίστα:  

«Πράγματα που μετανιώνω που τελικά δεν έκανα φέτος το καλοκαίρι:

1. Δεν είπα στον μπαμπά πως είναι καλύτερα που χώρισε με τη μαμά

2. Δεν φίλησα τον Θ. στο στόμα

3. Δεν έβρισα τον θείο του όταν μας είπε πούστηδες». 

— Διάβασα το «Τέχνη μεταξύ ίσων» (ΒΗΜΑgazino, τ. 359, 30/6/24) της Μαριλένας Αστραπέλλου. «Η Ειρήνη Πάρη και ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος μιλούν για την έκδοση του βιβλίου το οποίο μέσω του διαλόγου τους φέρνει στο φως τις βαθύτερες πτυχές της σκέψης τους γύρω από την τέχνη», διαβάζουμε στον υπότιτλο. 

Τι διαβάζουμε στο άρθρο: «“Ήθελα να είναι ένα βιβλίο κατανοητό, να μη φοβίζει, όπως συμβαίνει συχνά με τη σύγχρονη τέχνη, να μπορεί ο καθένας να το διαβάσει. Να είναι κάτι αυθόρμητο, όχι στητό, μια ελεγεία ή ένα δοκίμιο. Να μπορώ μέσα από τη δομή αυτού του βιβλίου να μεταδώσω αυτό που εμείς ζούμε μέσα από την τέχνη…” θα εξηγήσει η Ειρήνη Πάρη. “...το οποίο το θεωρούμε εφικτό, προσιτό και χρήσιμο για όλους τους ανθρώπους. Η ελπίδα μας είναι ότι ακόμα κι εκείνοι που δεν ξέρουν τίποτα από σύγχρονη τέχνη θα προκληθούν να την πλησιάσουν και να την αφήσουν να τους αγγίξει όπως έχει κάνει εμάς” θα συμπληρώσει ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος. Άλλωστε τέχνη “είναι καθετί που δεν σε αφήνει αδιάφορο”, όπως είχε πει ο συλλέκτης στη σύντροφό του. “Με έκανε να το σκεφτώ και να καταλήξω ότι είναι αυτό ακριβώς που κάνει έναν πίνακα, ένα γλυπτό, μια εγκατάσταση, ένα βίντεο να είναι έργο τέχνης και όχι μια απλή αποτύπωση, ένας συνδυασμός χρωμάτων, στοιχείων ή υλικών. Όταν μας αγγίζει βαθιά πέρα κάθε εξήγηση. Όταν νιώθουμε ρίγος, όταν μας διακατέχει δέος στη θέασή του. Όταν μας πάει εκεί που δεν φτάνε ο νους, εκεί που πάλλεται η χορδή όχι του ατόμου, αλλά της ανθρωπότητας, της φύσης ολάκερης, του Σύμπαντος. Όταν αγγίζει το μυστήριο της ύπαρξης. Τότε είναι τέχνη” θα πει η Ειρήνη Πάρη». 

Ας το προσγειώσουμε αυτό. Ας το φέρουμε σε ρυθμούς καθημερινότητας: πόσα λάικ πιστεύετε ότι θα έπαιρνε μια παρόμοια ανάρτηση στο Φέισμπουκ;  

Διαβάζουμε γι’ αυτό το «ασυνήθιστο βιβλίο»: «“Δεν είχαμε τη φιλοδοξία ούτε να πωληθεί ούτε να διανεμηθεί. Το δίνουμε στους φίλους μας, θα βρίσκεται σε όλα τα μουσεία που έχουν γίνει δωρεές της συλλογής (σ.σ.: στην Ελλάδα θα είναι διαθέσιμο στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και τα Μουσεία Μπενάκη και Κυκλαδικής Τέχνης) και θα το διαθέσει και ο εκδοτικός οίκος Cahiers d’Art μέσα από το δικό του δίκτυο διανομής”».

Συνεχίζουμε, όμως, απτόητοι, να διαβάζουμε για τη «βάσανο αποχωρισμού»: «“Το συζητήσαμε πολύ –να κάνει μουσείο, να πουλήσει τα έργα;– όμως πιστεύω ότι η απόφαση υπήρχε μέσα του από τότε που ξεκίνησε την πορεία του ως συλλέκτης”. Ωστόσο την υλοποίησή της βάραινε η βάσανος του αποχωρισμού. “Όταν αποφασίσαμε ότι θα κάνει τη δωρεά, μου είπε: ‘Νιώθω σαν να ξεριζώνεται κάτι από μέσα μου’. Του είπα να πάρει τον χρόνο του για να αισθανθεί έτοιμος [...]”». 

«Κάνε το καλό και ρίχτο στο γιαλό», λέει η δημώδης σοφία. Μη βαραίνεις τους ανθρώπους και με τα δικά σου προβλήματα. Έχουν αρκετά από μόνοι τους.     

— Ας παραμείνουμε όμως στον χώρο της μοντέρνας τέχνης. «Το πρόβλημα είναι το αποσμητικό» (Καθημερινή, 30/6/24) της Ξένιας Γεωργιάδου. «Η Ιρανή εικαστικός με έδρα το Λος Άντζελες, Τάλα Μαντάνι, στην πρώτη της μουσειακή έκθεση στην Ελλάδα». 

Παραθέτω: «Στο έργο της πρωταγωνιστούν κωμικοτραγικές ανθρώπινες φιγούρες σε ιδιωτικές, ευάλωτες ή παράλογες στιγμές: μεσόκοποι γυμνοί άνδρες που ανακαλύπτουν τα πέη τους ή συνομιλούν με τα έντερά τους, μανάδες τυλιγμένες με περιττώματα, γιγάντια βρέφη με λερωμένα φορμάκια στο ύψος του καβάλου. Τα έργα της προκαλούν αμηχανία και συχνά ενόχληση. “Νομίζω πως σε όλα τα έργα προσπαθώ να πω ότι πασχίζουμε να ξεφύγουμε από τη ζωώδη φύση μας, μας ενοχλούν οι σωματικές μας εκκρίσεις, κάνουμε πως δεν υπάρχουν, νομίζουμε ότι είμαστε σπουδαίοι, αλλά εγώ φίλε, που δείχνεις τόσο σοβαρός και επιτυχημένος, ξέρω πως έχεις μια τρύπα στην κάλτσα σου, γνωρίζω πώς δεν είσαι τέλειος. Πρέπει να αποδεχτούμε τη φύση μας, ίσως, τελικά το αποσμητικό να είναι το πρόβλημα της εποχής μας”. 

Τέχνη «είναι καθετί που δεν σε αφήνει αδιάφορο», είπε ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος στη σύντροφό του. “Art is what you can get away with” είπε ο Andy Warhol. Διαλέγετε και παίρνετε. 

Η κ. Γεωργιάδου όμως έχει και ενδιαφέρουσες απορίες: «Αναρωτιέμαι σε ποια γλώσσα ονειρεύεται και σκέφτεται. “Εξαρτάται, αν το όνειρο αφορά τους παππούδες μου ή την παιδική μου ηλικία, ονειρεύομαι σε φαρσί. Σκέφτομαι επίσης σε φαρσί, εκτός κι αν πρόκειται για σεξ, τέχνη [...]», λέει η Τάλα Μαντάνι. 

Μπορεί η κ. Μαντάνι να σκέφτεται σε φαρσί αλλά δεν είμαι καθόλου σίγουρος ότι σκέφτεται και φαρσί.     

— «Σε ένα μικρό στενό χαμένο μέσα στην Ερμούπολη, κρύβεται ένα από τα 68 συνολικά εργοστάσια που διέθετε κάποτε η πρωτεύουσα των Κυκλάδων. Πρόκειται για το εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας Ζησιμάτου, που έχει απομείνει όπως ήταν την ημέρα έκλεισε, μια μοναδική περίπτωση επιζήσαντος δείγματος βιομηχανικής κληρονομιάς της Σύρου.

Η σπουδαιότερη από όλες τις δράσεις της Hermoupolis Heritage, είναι η διάσωση και αποκατάσταση του.

Ο χώρος, μετά από αρκετά χρόνια εργασιών, έχει αποκατασταθεί, και προσφέρεται στον επισκέπτη για ένα μικρό ταξίδι στο χρόνο. Εκεί, περνώντας από την παλιά πόρτα, μπορούμε να ανακαλύψουμε τη ζωή των εργατών, τη λειτουργία του εργοστασίου και να μάθουμε για το θαύμα της κλωστοϋφαντουργίας που άνθισε στην Ερμούπολη και διήρκησε 140 χρόνια.

Η βιωματική εμπειρία ξεκινάει με ένα φανάρι στο χέρι. Ο ξεναγός υποδέχεται τους επισκέπτες με στολή εργασίας και μέσα από μια ιστορική αφήγηση βασισμένη σε μνήμες από 40 εργαζόμενους, τους μεταφέρει στο 1986, έτος που διέκοψε την λειτουργία του το εργοστάσιο.

Έπειτα, έχουν τη δυνατότητα να φορέσουν την παραδοσιακή ρόμπα, να συμπληρώσουν την κάρτα εργασίας, σαν εργάτες κι αυτοί της εποχής, και να δοκιμάσουν το παραδοσιακό πρόγευμα. Κατά την διάρκεια της περιήγησης ενεργοποιούνται οι αισθήσεις μέσα από ηχητικά και αλλά μέσα, λειτουργώντας στο βαφείο την παλιά πετρελαιομηχανή, ακούγοντας τις ραπτομηχανές να γαζώνουν, μυρίζοντας παντού το άρωμα του χρόνου και βλέποντας τα νήματα να έχουν παγώσει.

Όλα τα παραπάνω συντελούν έτσι ώστε να προσεγγίσουμε την ιστορία και τον πολιτισμό μέσα από μια ψυχαγωγική διαδικασία η οποία καταλήγει να ενώσει όλους τους επισκέπτες-εργάτες σε ένα τραπέζι όπου θα απολαύσουν ένα εργατικό κολατσιό με παραδοσιακά τοπικά προϊόντα».

Το κείμενο είναι από το Μουσείο Κλωστοϋφαντουργίας Ερμούπολης. Όταν μου έστειλαν πριν από μερικές μέρες μια φωτογραφία με τον τιμοκατάλογο των προσφερόμενων «βιωματικών εμπειριών» πίστεψα ότι ήταν κάποιου είδους τρολιά. Χθες, είδα ξανά τη φωτογραφία σε μια ανάρτηση στο Φέισμπουκ και από περιέργεια το έψαξα λίγο περισσότερο και απόρησα όταν συνειδητοποίησα ότι ο τιμοκατάλογος είναι αληθινός. Παραθέτω τι περιέχει η «Εργατική τσάντα» που κοστίζει 60 ευρώ (με ξενάγηση στα αγγλικά):

«- Ψωμί
- Πίτα ή ορεκτικό ατομικό
- Σαλάτα ατομική
- Φαγιάντζα (εργατικό σκέυος) με μαγειρευτό φαγητό
- Μπισκοτολούκουμο
- Κρασάκι χύμα συριανό λευκό από το Οινοποιείο Σύρου
- Ούζο συριανό από το αποστακτήριο ΜΑΚΡΥΩΝΙΤΗ
- Νερό
- Αναμνηστικό Δώρο»

Γιατί όμως να απορεί κανείς; Ποιος είναι ο λόγος που μια τέτοια πρωτοβουλία προκαλεί αρνητικά συναισθήματα ή ακόμη και αποστροφή;  Για αρχή, το κείμενο που έχω παραθέσει είναι προσβλητικό προς τους εργαζόμενους, κάποιοι κάλλιστα μπορεί να είναι ακόμη ζωντανοί. Στη συνέχεια, ποιος αλήθεια μπορεί να πιστεύει ότι το να δουλεύει κανείς σε ένα εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας είναι κάτι τόσο ευχάριστο; 

«[Ν]α φορέσουν την παραδοσιακή ρόμπα»; «[Ν]α συμπληρώσουν την κάρτα εργασίας»; «Κατά την διάρκεια της περιήγησης ενεργοποιούνται οι αισθήσεις μέσα από ηχητικά και αλλά μέσα, λειτουργώντας στο βαφείο την παλιά πετρελαιομηχανή»; «[Μ]υρίζοντας παντού το άρωμα του χρόνου»; 

Η πετρελαιομηχανή μυρίζει «το άρωμα του χρόνου»; Σοβαρά τώρα; 

Δεν ξέρω, ίσως τώρα με τη συζήτηση, ξανά, της εξαήμερης εργασίας να πρέπει να γενικευτούν παρόμοιες δραστηριότητες ως τρόπος προσέλκυσης εργατών και υπαλλήλων στη χάρη της μισθωτής εργασίας. Η ελεύθερη αγορά εξάλλου υπήρξε πάντα, εκτός από μηχανισμός εμπορευματοποίησης και εξωραϊσμού ακόμη και του μόχθου των εργαζομένων, και αφορμή για ευφάνταστα παραληρήματα και υπερρεαλιστικά δρώμενα.