«Τώρα στο Manari θέλω να επανασυστήσω στο κοινό τα δικά μας κρέατα, τα αμνοερίφια της Βόνιτσας, της Λήμνου, της Σκύρου, να κάνω μια ωδή στους βοσκούς της πατρίδας».
Τάδε έφη Άρης Βεζενές στη συνέντευξη «Άρη Βεζενέ, τι γεύση έχει η επιτυχία;» (Athens Voice, 28/11/24), που παραχώρησε στη Νενέλα Γεωργελέ.
— Διάβασα το αφιέρωμα για τα δέκα χρόνια από τον θάνατο του Μένη Κουμανταρέα (Τα Νέα, 30/11/24), που επιμελήθηκε Θανάσης Νιάρχος.
Παραθέτω από το σχόλιο του Χρήστου Χωμενίδη «Ο θησαυρός του χρόνου»:
«Τι υπήρξε ο Μένης Κουμανταρέας; Θα το πω ευθαρσώς. Μια μετενσάρκωση του Τόμας Μαν. Ο αδυσώπητος –φευ– αττικός ήλιος δεν του επέτρεψε να αναπτυχθεί κατά το γονιδίωμά του. Ο Μαν συνέθεσε συμφωνίες, ορατόρια, όπερες. Ο Κουμανταρέας μουσική δωματίου. Θαυμάσια είναι η μουσική δωματίου από τη γραφίδα ενός τόσου ταλαντούχου ανθρώπου».
Πολλά θα μπορούσε να πει κανείς γι’ αυτό τον παραλληλισμό. Θα περιοριστώ μόνο στο πόσο αδόκιμο και υποτιμητικό είναι να λέει κανείς για έναν συγγραφέα ότι υπήρξε «μετενσάρκωση» άλλου συγγραφέα. Όποιος, στο πεδίο της λογοτεχνίας, αντιλαμβάνεται παρόμοιες αναλογίες ως φιλοφρονήσεις, μάλλον κάτι δεν συνειδητοποιεί. Η λογοτεχνία, που συνίσταται στον αγώνα κατάκτησης ύφους και φωνής, δεν δύναται ποτέ να υποβιβάζεται σε μια παραλλαγή του νόμου των συγκοινωνούντων δοχείων. Εικάζω βέβαια ότι ο κ. Χωμενίδης παρασύρθηκε στη συγκεκριμένη δήλωσή του περισσότερο από ομοιότητες στην προσωπική ζωή των δύο συγγραφέων –αμφότεροι ομοφυλόφιλοι σε λειτουργικούς γάμους με γυναίκες– παρά από κάποια συνάφεια στο έργο τους.
— Διάβασα το «”Γραμμή παραγωγής” βιβλίων με AI» (Καθημερινή, 28/11/24) της Μάρως Βασιλειάδου. Το άρθρο είναι περίπου μια μετάφραση του «Writers condemn startup’s plans to publish 8,000 books next year using AI» (The Guardian, 26/11/24).
«Εκδόσεις ματαιοδοξίας, ή ευέλικτη πλατφόρμα δημοσίευσης; Και οι δύο χαρακτηρισμοί –αλληλοσυγκρουόμενοι και ενδεικτικοί της αντιπαράθεσης που έχει προκύψει– αφορούν μια startup, την εταιρεία Spines, που σχεδιάζει να εκδώσει έως και 8.000 βιβλία τον επόμενο χρόνο χρησιμοποιώντας τεχνητή νοημοσύνη (AI). Η εταιρεία πρόκειται να χρεώνει τους συγγραφείς από 1.200 έως 5.000 δολάρια για την επεξεργασία, διόρθωση, μορφοποίηση, σχεδίαση και διανομή των βιβλίων τους με τη βοήθεια της ΑΙ, ενώ οι συγγραφείς θα διατηρήσουν το 100% των δικαιωμάτων τους».
Οι «εκδόσεις ματαιοδοξίας» είναι οι γνωστές σε όλους «αυτοεκδόσεις». Επειδή στο άρθρο της κ. Βασιλειάδου δεν είναι ξεκάθαρο τι σημαίνει «χρησιμοποιώντας τεχνητή νοημοσύνη (AI)», διευκρινίζω: Η εταιρεία προσφέρει μια καθετοποιημένη πλατφόρμα, που κάνει χρήση τεχνητής νοημοσύνης, για την επεξεργασία του υποτιθέμενου χειρόγραφου. Όταν λέω «καθετοποιημένη» εννοώ όλα τα στάδια μέχρι την εκτύπωση του βιβλίου: διόρθωση, επιμέλεια, σχεδιασμός εξωφύλλου αλλά και διανομή/μάρκετινγκ του βιβλίου. Η εταιρεία ουσιαστικά κατεβάζει το κόστος αυτοέκδοσης. Στη σελίδα της αναφέρει 1.478$ (και με τη δυνατότητα δόσεων). Για να έχετε μια αίσθηση της διαφοράς μεγεθών, στην αμερικάνικη αγορά το κόστος αυτοέκδοσης σε παραδοσιακό εκδότη, πάντα σύμφωνα με τη σελίδα της Spines, κυμαίνεται ανάμεσα στα 5.000$ και 25.000$. Η εταιρεία βέβαια προσφέρει, θεωρητικά πάντα, την απόλυτη συμφωνία: χαμηλότερο κόστος αλλά και το 100% των δικαιωμάτων. Στο παραδοσιακό καθεστώς αυτοέκδοσης τα δικαιώματα κυμαίνονται ανάμεσα στο 35% και 70%, όταν στο παλαιό εκδοτικό περιβάλλον το ποσοστό κυμαίνεται ανάμεσα στο 2% και 15%.
«”Στόχος μας είναι να ενδυναμώσουμε τους συγγραφείς», είπε στην εφημερίδα Guardian εκπρόσωπος της εταιρείας. “Χωρίς τον Spines, ένας επίδοξος συγγραφέας που προσεγγίζει ένα εκδοτικό πρακτορείο θα λάβει κατά 99% απορριπτική απάντηση, καθώς δεν είναι διασημότητα ή δεν συνδέεται με τον “σωστό” κύκλο ανθρώπων”, πρόσθεσε. Η Spines δηλώνει ότι θα μειώσει τον χρόνο που απαιτείται για την έκδοση ενός βιβλίου σε δύο έως τρεις εβδομάδες. Έτσι, οι υποστηρικτές της ισχυρίζονται ότι με την πρωτοβουλία τους διευκολύνεται η εκδοτική διαδικασία, όχι όμως για εκμετάλλευση της ματαιοδοξίας επίδοξων συγγραφέων αλλά αποσκοπώντας σε ένα είδος εκδημοκρατισμού των εκδόσεων».
Ο «εκδημοκρατισμός των εκδόσεων» είναι ομολογώ ένα εξαίσιο εύρημα. Ίσως θα έπρεπε να υπήρχαν και παραλλαγές, όπως για παράδειγμα «εκδοτική άνοιξη». Παρατηρήστε ότι η Spines υποστηρίζει ότι οι λόγοι απόρριψης –υποτίθεται ότι φτάνει το «99%»– στις παραδοσιακές εκδόσεις εντοπίζονται στο ότι ο συγγραφέας «δεν είναι διασημότητα ή δεν συνδέεται με τον “σωστό” κύκλο ανθρώπων». Πουθενά δεν γίνεται λόγος για την αξία των βιβλίων. Ο «εκδημοκρατισμός των εκδόσεων» περνάει, όπως ίσως είναι αντιληπτό, από την τσέπη του εκάστοτε “συγγραφέα”. Το δυνατό χαρτί στην αυτοέκδοση συνίσταται στην απαλοιφή της λογοτεχνικής αξίας από την εξίσωση της έκδοσης. Η αξιολόγηση του βιβλίου είναι αδιάφορη. Το τι προτάσσεται ως λογοτεχνία, ή ό,τι άλλο, είναι αδιάφορο. Η Spines, βέβαια, γνωρίζει καλά ότι ποτέ στην έκδοση ενός βιβλίου δεν παίζει ρόλο μόνο η πραγματική αισθητική αξία του κειμένου, γι’ αυτό και το «sales pitch», η προωθητική σέντρα, επικεντρώνεται στο «διασημότητα» και στο «σωστός κύκλος ανθρώπων». «Δεν δέχονται να εκδώσουν το βιβλίο σας γιατί είστε άγνωστοι» λέει η εταιρεία. Όχι γιατί γράφετε ανοησίες. «Δεν δέχονται να εκδώσουν το βιβλίο σας γιατί δεν ανήκετε στο κύκλωμα» λέει η εταιρεία. Όχι γιατί γράφετε ανοησίες. Πολλά βιβλία επιτυγχάνουν αξιόλογες πωλήσεις επειδή ο κόσμος είναι πεπεισμένος ότι τα βιβλία αυτά είναι «καλά βιβλία». Πολλοί “συγγραφείς” πουλάνε, επειδή ο κόσμος πιστεύει ότι είναι συγγραφείς. Το ζητούμενο σήμερα, το Άγιο Δισκοπότηρο στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης είναι το βιβλίο να δύναται να περάσει ως καλό, όχι να είναι καλό. Και αυτό επιτυγχάνεται καλύτερα με πλάγιους τρόπους –με την προώθηση του βιβλίου– και όχι με την παλιά καλή κριτική ικανότητα.
Οι λίστες ευπώλητων, οι λίστες με τα «καλύτερα μυθιστορήματα», που βομβαρδίζουν το αναγνωστικό κοινό με κάθε αφορμή, συνεχίζουν να υφίστανται ακριβώς επειδή οι αναγνώστες διψούν να τους πουν τι να διαβάσουν. Δεν έχει σημασία τι θα τους προτείνουν. Σημασία έχει αυτός που το προτείνει να θεωρείται «έγκριτος» ή το μέσο στο οποίο δημοσιεύεται η λίστα να θεωρείται «έγκριτο». Μια άλλη λέξη για αυτό το «έγκριτος» είναι «διασημότητα». Μια άλλη φράση γι’ αυτό το «έγκριτο μέσο» είναι «ο σωστός κύκλος ανθρώπων». Η διασημότητα, που γράφει ή προτείνει βιβλία, απαλλάσσει τον αναγνώστη από το άχθος της κρίσης. Η κρίση απαιτεί χρόνο και σκέψη· ο αναγνώστης σήμερα, στην εποχή του ατέλειωτου σκρολαρίσματος (sic) και του «brain rot», δεν έχει χρόνο για σκέψη: το μόνο που θέλει είναι να συμμετάσχει στο πάρτι ντοπαμίνης. Ο αναγνώστης θέλει, με τη σειρά του, όταν θα ποστάρει το βιβλίο που διαβάζει, να νιώσει αρεστός, να μαζέψει «λάικ». Ο Guardian, ορθά, υπογραμμίζει στον τίτλο του άρθρου τον αριθμό των βιβλίων που στοχεύει να εκδώσει η Spines μέσα στον επόμενο χρόνο: 8000.
Οι αυτοεκδόσεις αποκαλούνται, πολύ σωστά, και «εκδόσεις ματαιοδοξίας». Ελάχιστα γίνεται διακριτό ότι αυτή τη ματαιοδοξία του “συγγραφέα” επιθυμεί να δρέψει και ο αναγνώστης, καθώς –γιατί όχι;– συνειδητοποιεί ότι εύκολα μπορεί και ο ίδιος να μπει στον χορό ως συγγραφέας. Ο «εκδημοκρατισμός των εκδόσεων» δεν είναι, τελικά, παρά η λογική απόληξη του εκδημοκρατισμού των απόψεων.