— Quote της εβδομάδας: «Αχ κι εσύ, Αχιλλέα, εκείνη την αλλόκοτη στιγμή µου έλεγες “καρτερία!”, “δείξε καρτερία”, και έδειξα κι όταν την άνοιξη µετά αμέριμνα έβγαινα µια βόλτα στα λιβάδια, εκεί άνθιζε το κώνειο, ο μανδραγόρας, ο ίταµος, η ρίκινα, ο αγριοκαπνός, η μοχθηρία, η απάτη, η υποκρισία, το ψέµα, που είχαν µαζί στήσει σ’ όποιον περνούσε καρτέρι» (Παραπολιτικά, 12/4/24).

Τάδε έφη Αλέκος Αλαβάνος στην ερώτηση της Σάσας Σταμάτη «Από το “Πύλαι αρρήτων επών” ποιο ποίημα ταιριάζει στη σημερινή πολιτική σκηνή; Και γιατί;» Το «Πύλαι αρρήτων επών» είναι η ποιητική συλλογή του κ. Αλαβάνου.

— Διάβασα το «Μαρία Δαμανάκη: Ήμουν τυχερή. Έζησα πολλές ζωές σε μία»  (Καθημερινή, 14/4/24), στη στήλη «Γεύμα με την “Κ”» της Μαρίας Κατσουνάκη.

«[Ερ.] ΚΚΕ, Συνασπισμός, ΠΑΣΟΚ. Βιώνατε ως αλλαγή τις μετακινήσεις από το ένα κόμμα στο άλλο;

[Απ.] Το βίωνα ως μεταβολές στον τρόπο που σκέφτομαι με βάση τις συνθήκες. Βεβαίως είχα και κεφάλαια στη ζωή μου. Οπως λέω, ξεκίνησα από τον Μαρξ, εγκλωβίστηκα στον Σαίξπηρ και ιδιαίτερα στον «Μάκβεθ» και, τώρα, καταλήγω στον Τσέχωφ…»

Και ας πούμε ότι είναι κατανοητό γιατί ο Μαρξ ενδέχεται να έχει κάποια συνάφεια με το ΚΚΕ. Ο Συνασπισμός τι σχέση έχει με τον Σαίξπηρ και ειδικά με τον Μάκβεθ; Το ΠΑΣΟΚ με τον Τσέχωφ; Η κ. Κατσουνάκη αφήνει την ευκαιρία να πάει χαμένη, αν και μπορεί η απάντηση της κ. Δαμανάκη να της φάνηκε εύλογη. 

— Διάβασα το «Ψυχογράφημα ενός αποδιοπομπαίου τράγου», την “κριτική” της Ελένης Πριοβόλου για το μυθιστόρημα του Αιμίλιου Σολωμού Κράτα την ανάσα σου (Καστανιώτης: 2023).   

Παραθέτω: 

«Από τις πρώτες ακόμα σελίδες του, το μυθιστόρημα «Κράτα την ανάσα σου» κερδίζει τον αναγνώστη καθώς ο συγγραφέας δεν περιγράφει αλλά διεισδύει στην ψυχοσύνθεση και τις σκέψεις του ήρωα δημιουργώντας ένα ανάγνωσμα εσωτερικό και ψυχαναλυτικό. Επίσης ένα μυθιστόρημα διαμορφούμενων σχέσεων, μέσα σε ένα εξωτερικό περιβάλλον διάτρητης πολιτικής και κοινωνικής φθοράς» 

Η κ. Πριοβόλου καταλήγει: «Ο Αιμίλιος Σολωμού έγραψε ένα συναρπαστικό μυθιστόρημα, που πιστεύω πως αξίζει να φτάσει στα χέρια του κάθε αναγνώστη».

Το πιο ενδιαφέρον όμως εντοπίζεται στο ότι εφημερίδα και συντάκτρια πιστεύουν ότι δεν υπάρχει κάτι μεμπτό στο να διαβάζουμε, σε υποσημείωση στο τέλος του κειμένου, ότι «Το υπό έκδοση βιβλίο της [κ. Πριοβόλου] “Βαθύ το σκοτάδι πριν την αυγή” αναμένεται σύντομα από τις εκδόσεις Καστανιώτη». Και ας πούμε ότι η εφημερίδα αδιαφορεί. Η συγγραφέας δεν διακρίνει το ασυμβίβαστο;   

— Διάβασα το «Και ο Θεός έπλασε τη Νοημοσύνη» (Καθημερινή, 14/4/24), όπου «[η] Nικόλ Αλεξανδρoπούλου μιλάει [...] για το ντοκιμαντέρ της “In the Image of Human. Τεχνητή Νοημοσύνη και Ορθοδοξία”». 

Παραθέτω: 

«Η Νικόλ Αλεξανδροπούλου, παραγωγός και σκηνοθέτις (sic) σειράς επιτυχημένων τηλεοπτικών ντοκιμαντέρ (“Από αγκάθι ρόδο”, “Εν γυναιξί” κ.λπ.), καθώς και οργανώτρια θεαμάτων όπως η μουσική βραδιά “Εκτοπία” στο Φεστιβάλ Ναυπλίου του 2021 (και ιδρύτρια του ετήσιου Athens Fashion Film Festival), δέχθηκε μια πρόσκληση από το Ελληνικό Ίδρυμα Ερευνών, το οποίο από το 2016 έχει ξεκινήσει ένα εκτενές πρόγραμμα από ντοκιμαντέρ που έχουν να κάνουν με τη σχέση της θρησκείας και των επιστημών ανά τον κόσμο, με την υποστήριξη της John Templeton Foundation. “Η πρόταση ήταν να γυρίσω ένα σχετικό ντοκιμαντέρ”, λέει στην “Κ”. Το ίδρυμα, με τον διευθυντή του και υπεύθυνο των ιστορικών ερευνών Ευθύμιο Νικολαΐδη (ο οποίος συνυπογράφει το σενάριο), είχε ήδη προχωρήσει σε μια ερευνητική εργασία, πάνω στα στοιχεία της οποίας βασίστηκε η ταινία».

Η σχέση που μπορεί να έχει η κ. Αλεξανδροπούλου με το αντικείμενο, λίγη σημασία έχει. Όπως λέει και η ίδια: «”Επέλεξα το θέμα της Τ.Ν. και της σχέσης της με την Ορθοδοξία” [...] “Αυτό ήταν το 2021, όταν κανένας μας δεν ήξερε τι πραγματικά σημαίνει τεχνητή νοημοσύνη, καθότι δεν είχε μπει ακόμη στην καθημερινή μας ζωή, επρόκειτο απλά για κάτι που είχε να κάνει με τα κινητά μας τηλέφωνα. Ούτε το ChatGΡΤ δεν ξέραμε ακόμη. Όμως, το ερώτημα που έθετε το συγκεκριμένο θέμα, δηλαδή εάν η Τ.Ν. μπορεί να δημιουργήσει ανθρώπινη συνείδηση, μου κέντρισε την περιέργεια. Έτσι, αποφάσισα να βουτήξω σε ένα καινούργιο και ενδιαφέρον περιβάλλον, γεμάτο ερωτηματικά».

«Στο ντοκιμαντέρ ακούγονται απόψεις του αρχιεπισκόπου Αμερικής Ελπιδοφόρου και του Ρουμάνου π. Ραζβάν Ιονέσκου, αντιπρύτανη του Kέντρου Σπoυδών και Ερευνών του Ινστιτούτου Dumitru Staniloae στο Παρίσι, εφημερίου του ορθοδόξου παρεκκλησίου που βρίσκεται στο υπόγειο της μεγάλης και γνωστής εκκλησίας του Αγίου Σουλπικίου, ο οποίος είναι όχι μόνο θεολόγος αλλά και επιστήμων, ιστορικός και μηχανολόγος».

Παραθέτω το απόσπασμα που αναφέρεται στον αρχιεπίσκοπο Ελπιδοφόρο:

«Σύμφωνα με τον αρχιεπίσκοπο Ελπιδοφόρο, ο οποίος ήταν σαφέστατος και ήθελε να μιλήσει ως εκπρόσωπος της Ορθοδοξίας, “η Εκκλησία πρέπει να πάρει θέση σ’ αυτό το θέμα, διότι εγείρει διλήμματα προσωπικής ελευθερίας και αυτονομίας του ανθρώπου, για τα οποία η ορθόδοξη πίστη είναι πάγια τοποθετημένη. Ο Θεός θέλει τον άνθρωπο να είναι ελεύθερο ον.” Και ένα από τα θέματα που απασχολούν τον αρχιεπίσκοπο αφορά ακριβώς το αν η Τ.Ν. θα επηρεάσει την ελευθερία του ανθρώπου.

Δεν νομίζω ότι η ορθόδοξη πίστη έχει καμιά δυσκολία να δεχθεί την Τ.Ν., στον βαθμό που αυτή υπηρετεί τον άνθρωπο. Το λεγόμενο “πίστευε και μη ερεύνα” δεν υπάρχει πουθενά στην Αγία Γραφή. Μάλιστα υπάρχει το ακριβώς αντίθετο. “Ερευνάτε τας γραφάς”. Στην Ορθοδοξία δεν υπήρξε ποτέ σύγκρουση ή διαφωνία μεταξύ πίστης και επιστήμης. Δεν είναι ανυπακοή προς τον Θεό να προσπαθεί ο άνθρωπος να ανακαλύψει τους νόμους που ο ίδιος έθεσε στον κόσμο. Ο Θεός δεν είχε ανάγκη να δημιουργήσει τον υλικό κόσμο. Η αιτία της δημιουργίας του είναι η αγάπη. Όταν έπλασε τον άνθρωπο, εμφύσησε στο πρόσωπό του πνοή ζωής. Γι’ αυτό λέμε ότι ο άνθρωπος έχει δημιουργηθεί κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση του Θεού. Όλα τα άλλα δημιουργήματα είναι αποτελέσματα εντολής του Θεού.

Είπε να γίνει ο ουρανός και έγινε. Είπε να γίνει η Γη και έγινε. Είπε να γίνουν τα ζώα και έγιναν. Όμως, επειδή το πνεύμα και ετυμολογικά συνδέεται με την πνοή, αυτό που ξεχωρίζει τη δημιουργία του ανθρώπου και τον κάνει άνθρωπο είναι τα ιδιαίτερα χαρίσματα που του εμφύσησε ο Θεός. Γιατί από τα βιολογικά όντα μόνο ο άνθρωπος έχει συνείδηση. Τα υπόλοιπα βιολογικά όντα, όπως τα ζώα, έχουν ένστικτο, δεν έχουν συνείδηση. Ακόμη κι αν ο άνθρωπος κατορθώσει να δημιουργήσει ένα ζώο εκ του μηδενός μέσα σ’ ένα εργαστήριο, μπορεί να παρέμβει στο DΝΑ του, αλλά στο ένστικτο του ζώου δεν μπορεί, νομίζω, να παρέμβει. Δυσκολεύομαι να φαντασθώ ότι μπορεί να μεταφέρει το ένστικτο μιας κατσαρίδας σε μια γάτα και να την κάνει να συμπεριφέρεται σαν κατσαρίδα».

Αντιπαρέρχομαι τα γραφικά που λέει ο αρχιεπίσκοπος για τον «ουρανό», τη «γη» και τα «ζώα», όπως και το ότι το «πνεύμα [...] ετυμολογικά συνδέεται με την πνοή». Αντιπαρέρχομαι και το ότι ο αρχιεπίσκοπος δεν είναι και τόσο ενημερωμένος για το τι ακριβώς είναι το «ένστικτο», τι η «συνείδηση» και «τι τ' ανάμεσό τους»· τι είδους νου έχουν ή δεν έχουν τα ζώα, ή τι μας χωρίζει από τα ζώα. Τα λόγια του αρχιεπισκόπου φαντάζουν κάπως ανεδαφικά αλλά τελικά μπορεί να αποδειχθούν ότι δεν είναι καθόλου. Η «εκκλησία» ή, αν προτιμάτε, ο «Θεός», είναι, χρόνια τώρα, μαγαζί γωνία. Και καθότι δεν μπορούμε να αποκλείσουμε την πιθανότητα να κατασκευάσουμε στο μέλλον μηχανές που να έχουν συνείδηση, δεν βρίσκω γιατί τα «κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση» δημιουργήματά μας να μην αποτελούν δυνητικά ποίμνιο για την εκκλησία του μέλλοντος. Με μια προϋπόθεση βέβαια: ότι ο θάνατος, ή μια μορφή θανάτου, ή τερματισμού λειτουργίας θα εξακολουθήσει να υφίσταται. Θεός χωρίς την ύπαρξη θανάτου είναι λίγο δύσκολο να συνεχίσει να υπάρχει, αλλά ας μην απογοητευόμαστε από τώρα. Εξάλλου, ακόμη και ο κ. Ελπιδοφόρος, εκεί που αναφέρεται στη «μεταφορά» του «ενστίκτου» της κατσαρίδας σε μια γάτα, άθελά του, μας προσφέρει μια αναπάντεχη και εξαιρετική ανάγνωση της καφκικής μεταμόρφωσης.

Ας μην απογοητευόμαστε από τώρα. Ο «Θεός» του μέλλοντος δύναται να συνιστά τον γνωσιακό ορίζοντα, που θα αποτραβιέται αενάως στο ανεξιχνίαστο βάθος των επιστημολογικών βλέψεων και δυνατοτήτων μας.