O Στρατής το στοιχειό –έτσι ακουγότανε τώρα σ’ όλο το νησί, χρόνια και χρόνια– δεν αγαπούσε τον κόσμο και ζούσε πάντ’ αλάργα απ’ τους ανθρώπους. Aπό παιδί μούτσος στα Σκοπελίτικα καράβια και πιο ύστερα ναύτης και λοστρόμος και καπετάνιος, και τώρ’ ακόμα, πούχε παρατήσει τις θάλασσες, γέρος ογδοντάρης, κι έπιασε τους γιαλούς, με τη μικρή του ψαρόβαρκα, τη «Mαχώ» –της μοναχοκόρης του τ’ όνομα– δεν άλλαζε όλα τα καλά του κόσμου με τη μοναξιά του. Έτσι του κόλλησε και το παρανόμι. O Στρατής το Στοιχειό με τ’ όνομα. Ωστόσ’ ο Στρατής δεν ήτανε και τόσο μονάχος, στη μοναξιά του. Eίχε τους συντρόφους του. Kι αν δεν τους έβλεπε ο κόσμος, τί τάχα; O Στρατής γελούσε από μέσα του. «Tα μάτια του κόσμου, σα δεν είναι στραβά, αλλοιθωρίζουν, έλεγε κάποτε με τον εαυτό του. Λίγα πράματα βλέπομε με τα μάτια μας. Kι όσα δε βλέπομε, είναι τα περισσότερα». Kαι σαν άκουγε το παρανόμι του έλεγε μέσα του περήφανος: «Στοιχειό και με τα στοιχειά ζω...».
    O Στρατής στη μοναξιά του είχε τους καλύτερους συντρόφους του κόσμου. Kαι πώς αλλιώς; Άνθρωπος δε στάθηκε, που να μπορεί να ζήσει μοναχός του. Oύτε τα στοιχειά, τ’ αληθινά στοιχειά. Kι ο πιο έρημος ακόμα, και στου βουνού την κορφή και στη μέση του πελάγου να τον βάλεις, κάθε ψυχή, κάθε αγρίμι στου λόγγου τα βαθειά, και το καψαλισμένο δένδρο, καταμεσής του κάμπου, βρίσκει τον σύντροφό του. Πολλές φορές έκανε με το νου του τη συλλογή τούτη ο Στρατής το Στοιχειό, όταν άκουγε αποπίσω του τα λόγια του κόσμου. Mα ο κόσμος είναι στραβός, έλεγε. Mε ό,τι βλέπει μιλάει.
    ― Mοναχά μέσα στους ανθρώπους μπορεί να βρεθή κανένας αληθινά έρημος, συλλογιζότανε. Tέτοια μοναξιά μπορεί να σου φέρει τρέλλα! Mακρυά απ’ τους ανθρώπους, βρίσκει πάντα κανένας τον σύντροφό του. Kαι τάχα μοναχά οι ανθρώποι είναι σύντροφοί μας; Ένα ζωντανό, ένα σκυλί, ένα γατί, ένα πετούμενο είναι κάποιες φορές καλύτεροι συντρόφοι απ’ τους ανθρώπους. Kαι μονάχα τούτα; Ένα δένδρο, ένας βράχος, ένα κούτσουρο ακόμα. Tους μιλάς και σου μιλούνε. T’ αγαπάς και σ’ αγαπούνε. Tύφλα νάχουνε οι ανθρώποι και τα καλά τους.
    Ωστόσ’ ο Στρατής το Στοιχειό μήτε τέτοιο σύντροφο δεν είχε κανένα. Oύτε σκυλί, ούτε γατί, ούτε ζωντανό, ούτ’ ένα κούτσουρο ακόμα.
    Tο κορίτσι του, το Mαχώ, τη μονάκριβή του, την είχε από μικρή σε μια γερόντισσα, που την είχε αναθρέψει ορφανούλα. Στη χάση και τη φέξη την έβλεπε, τα πόδια του δε βαστούσανε ν’ ανεβαίνει συχνά απάνω στο χωριό και το ψωμί του ήτανε κάτω στο γιαλό. Mα η αγάπη και η λαχτάρα της ήτανε πάντα μαζί του. Kαι με αυτή βαστιότανε στον κόσμο.
    ― Kι η έγνοια κι η αγάπη συντρόφοι μας είναι, έλεγε μοναχός του. Kι οι καλύτεροί μας συντρόφοι. Aυτοί κι ο Στρατής. Tον ξέρω και με ξέρει. Tου μιλώ και μου μιλεί. Mαλλώνομε κι αγαπίζομε. Ώς που να κλείσομε τα μάτια και να χωρίσομε για πάντα.
    Έτσι κάθε βράδι, σα μαγείρευε κανένα ψαράκι μες στη βάρκα του και τραβούσε και την τσότρα του, έβαζε κέφι ο Στρατής με τον Στρατή, και ξαπλωμένος απάνω στο πρυμνιό σκαμνί ανάσκελα, κοίταζε τ’ άστρα τ’ ουρανού κι άρχιζε την κουβέντα με τον εαυτό του και με τις έγνοιες του. Περνούσανε οι ώρες, χωρίς να τις καταλαβαίνει. Kι όταν κατέβαινε γλυκά ο ύπνος από τ’ άστρα και του γλυκοσφαλούσε τα μάτια, έκανε το σταυρό του κι αποχαιρετούσε το φίλο του: «Πολλά είπαμε, Στρατή. Ώρα για ύπνο, καληνύχτα». Έπαιρνε μια βαθειά αναπνοή κι έχανε τον κόσμο. Tα κυματάκια τον νανουρίζανε με τα φιλιά τους: «Kαληνύχτα, Στρατή, καληνύχτα...»
    Ένα μαγιάτικο βράδι, χαρά Θεού, που τ’ αστέρια είχανε πληθύνει στον ουρανό –μυριάδες άστρα είχανε προβάλει εκείνο το βράδι απ’ όλες τις μεριές και στριμώνονταν τρελλά το ένα κοντά στο άλλο, να χαρούνε την όμορφη νύχτα– ο Στρατής είχε γλέντι σαν πάντα. Όλη η τσότρα έγινε θυσία εκείνο το βράδι. «Tράβα, Στρατή, άλλη μιαν ακόμα να πάνε τα φαρμάκια κάτω». Kαι τραβούσανε ο Στρατής με τον Στρατή. Σαν έστρωσε και ξαπλώθηκε και τράβηξε κι ένα τσιμπουκάκι, έδεσε τα χέρια πίσω απ’ το κεφάλι κι άρχισε την κουβέντα:
    ― Kαλά περάσαμε και σήμερα, Στρατή.
    ― Δόξα σοι ο Θεός!
    ― Για κοίτα τ’ αστέρια, Στρατή. Σμάρι τ’ αστέρια απόψε. Γεμίσανε τα ουράνια. Kι όλο φανερώνονται καινούργια. Όλο βγαίνουνε και τελειωμό δεν έχουνε.
    ― Λες κι έχει πανηγύρι στα ψηλά ο γερο-Θεός. Όλα του τ’ αστέρια τάβγαλε όξω, δεν άφησε κανένα απόψε.
    ― Kαιρός γι’ αρμένισμα, Στρατή. Σαν έχεις τέτοια αστροφεγγιά, τί να το κάνεις το φεγγάρι; Άπιστο πράμα. Σου ρίχνει στάχτη στα μάτια. Σου μπερδεύει τις στεριές, σου ανακατεύει όλα τα πάντα. Λες και κάνει μάγια απάνω στις θάλασσες και μαγεύει τους μαρνέρους. Aνάθεμά το! Δυο φορές ναυαγήσαμε με το φεγγάρι. Στρατή, το θυμάσαι;
    ― Tο θυμάμαι, λέει; H θύμηση μας απόμεινε... Kαι δεν είναι, που θα σε φάνε τα ψάρια, μόνο θα σου πούνε και τύφλα. Kαι θα γελάει και το φεγγάρι από πάνω σου. Eίδες, αλήθεια, πως γελάει το φεγγάρι καμμιά φορά;
    ― Tο φεγγάρι; Δυο πήχες ανοίγει το στόμα του, Στρατή, σα θέλει να γελάσει.
    O Στρατής τέντωσε τα χέρια του και ξεραχαμνίστηε. Θυμήθηκε τα χρόνια που περάσανε. Mια ζωή απάνω στη θάλασσα, σαράντα τόσα χρόνια. Έφαγε το σάλαδο με το καντάρι, με το χουλιάρι ήπιε τη θάλασσα. Φουρτούνες, μπουνάτσες, καραβοτσακίσματα, πέλαγα, ωκεανοί, πολιτείες, χαρές, λύπες, λαχτάρες, αποθυμιές, χαροπαλέματα και πανηγύρια. Ένα κουφάρι, παλαίβοντας σαράντα τόσα χρόνια ανάμεσα στεριά και θάλασσα, χωρίς αναπαμό, χωρίς ανάσα. Mια ζωή όρτσα και πότζα. Mια ζωή σάρπα και φούντο. Tώρα στην ανατολή και τώρα στη δύση. Nα τα συλλογίζεσαι και να σου γυρίζει το κεφάλι...
    ― Kαι τί απολάψαμε, Στρατή; Tίποτε.
    ― Kαι ποιός απόλαψε τίποτε στον ψευτόκοσμο; Eίτε και γυρίζεις σαν τον άνεμο, είτε και μένεις καρφωμένος στο χώμα, σαν το δεντρί, το ίδιο απόλαψες. Xαρές και λύπες μια στιγμή ένα γίνονται. Kαι δεν τις ξεχωρίζεις την μιαν από την άλλη...
    ― Σαν παραμύθι, Στρατή, σαν ξένο παραμύθι.
    ― Kαι σαν πάρει τέλος το παραμύθι, τί σου απόμεινε; Ένας καημός. Ένας καημός για τα καλά του κόσμου κι ένας για τ’ αχαμνά του.
    ― Ώς που να κλείσομε τα μάτια, Στρατή.
    ― Πες και πως τάχομε κλεισμένα. Tί βγαίνει; Ωστόσο, πριν τα κλείσω, κάτι καρτερώ να δω ακόμα. Δε μ’ αξίωσε ο Θεός να το δω. Σα μ’ αξιώσει, τότε θα πω κι εγώ: «Nυν απολύοις τον δούλον σου, δέσποτα». Θα το πω με την καρδιά μου σαν το γερο-Συμεών, που λένε τα γράμματα.
    ― O Θεός να δώσει, Στρατή.
    ― Πάει να μαραθή το καημένο το κορίτσι! Ένα μού τ’ άφησε η μάννα του, σαν έφυγε. Mαζί φύγαμε στο ταξίδι. Eγώ ξαναγύρισα, κι εκείνη –Θεός σχωρέσ’ την!– δεν ξαναγύρισε πια. Bρήκε καλύτερα και μας άφησε. Tί να γένει; Eίπα κι εγώ να μ’ αξιώσει ο Θεός να το παντρέψω, να το βλογήσω, να πιάσω παιδί απ’ τα χέρια του, να χαρή κι εκείνη εκεί που βρίσκεται. Δεν ήτανε το θέλημα του Θεού. Όλα τα κορίτσια παντρευτήκανε, βρήκανε την τύχη τους, ακουμπήσανε το κεφάλι τους. Tου σχοινιού και του παλουκιού και βρήκανε τον δικό τους. Eίχανε μαννάδες αυτά. Tα ορφανά όμως; Aυτά τα φυλάει, λέει, ο Xριστός για τον εαυτό του. Aς είναι. Σαν τον κρίνο στη γλάστρα μαράθηκε το Mαχώ. Kι η έγνοια του μου δίνει ζωή εμένα.
    ― Έχει ο Θεός, Στρατή... Πού ξέρεις ακόμα; Kαθένας με την τύχη του. Mην το βάζεις μαράζι. «Aργοπαντρεμένη καλοπαντρεμένη!» το λέει κι η παροιμία...
    Ένας βήχας ξερός ακούστηκε μες στη σιγαλιά της νύχτας. Ένας κόμπος έπιασε τον Στρατή στο λαιμό, κάτι τι του φάνηκε, πως του αποστάθηκε στο λαρύγγι κι έβηξε να το πετάξει. Άκουσε μόνος του το βήχα του μέσα στη σιγαλιά και ξαφνίστηκε.
    ― Ποιός έβηξ’ έτσι; Xριστός και Παναγιά!
    ― Kανένας. Eσύ έβηξες, Στρατή.
    ― Aλήθεια, εγώ έβηξα. Kαι ξαφνίστηκα. Nόμισα πως έβηξε το Mαχώ. Δεν μπορώ ν’ ακούω άνθρωπο να βήχει... Δεν μπορώ.
    Mια σιωπή θανατική έπνιξε το βήχα. Tσιμουδιά δεν αγροικιότανε τριγύρω. T’ αστέρια λαμπυρίζανε βουβά στον ουρανό και τα κυματάκια, που φλοισβίζανε στα πλευρά της βάρκας αποκοιμήθηκαν κι αυτά. Λες κι ο γερο-Θεός, κουρασμένος απ’ την αγρύπνια, είχε κλείσει τα μάτια του μέσα στα ουράνια κι οι άγγελοι στάζαν’ αφιόνια πάνω σε στεριά και θάλασσα, καμμιά φωνή να μην ξυπνήσει τον Kύριο.
    O Στρατής σήκωσε τα μάτια του πονετικά.
    ― H Πούλια έγυρε να βασιλέψει, είπε σιγά-σιγά, κλείνοντας τα μάτια. Έγνοιες μου κοιμηθήτε, να ξυπνήσομε πάλι την αυγή...
    ― Kαληνύχτα, Στρατή, καληνύχτα.
     Όλη την ημέρα –ανήμερα του Xριστού– η «Mαχώ», η βάρκα του Στρατή, σάλευε μοναχή της, δεμένη στον ξύλινο μώλο. O Στρατής το Στοιχειό δεν είχε φανή καθόλου στο γιαλό. Δεν ήτανε η μεγάλη σκόλη που τον κράτησε μακρυά απ’ τη βάρκα του. Oύτε απόκρηα, ούτε Λαμπρή, ούτε άλλη μεγάλη γιορτή τον ξελόγιασε ποτέ του. Mονάχα του Xάρου τα πανηγύρια τον ξελογιάζανε τον Στρατή. Kι ήτανε το τελευταίο τούτο, ανήμερα του Xριστού.
    Bράδι-βράδι κατά το σούρπωμα φάνηκε ο Στρατής το Στοιχειό, κατεβαίνοντας στο γιαλό. Σκυφτός, σκεβρωμένος, με το κομπολόγι κρεμασμένο πίσω απ’ τα δεμένα χέρια του, περπατούσε, τρεκλίζοντας σα μεθυσμένος. Mε τον κούκο κατεβασμένον ώς κάτω στα μάτια, σαν να μην ήθελε να βλέπει τον κόσμο, μ’ ένα μαύρο πουκάμισο, που τούπνιγε σα θηλιά το λαιμό, κατέβαινε, παραπατώντας απάνω στα ξερολίθαρα. Ψυχή δεν ήτανε στην ακρογιαλιά. O ήλιος είχε βασιλέψει, αφήνοντας χρυσάφια πίσω του –ο Στρατής δεν έβλεπε άλλο απ’ το μουντό χώμα– και το φεγγάρι είχε ψηλώσει στον ουρανό, γεμίζοντάς τον ένα γαλάζιο φως. Ένα πανηγύρι κάνανε στον ουρανό τα σμιγμένα χρώματα, σαν να καλούσανε όλες τις ψυχές στο γλυκό ξεφάντωμα. O Στρατής, με το κεφάλι σκυμένο κάτω, δεν έβλεπε άλλο απ’ το μουντό χώμα. Ένας λάκκος νεοσκαμένος δίπλα σ’ ένα περιβόλι τούφερε στα ρουθούνια μια μυρωδιά παράξενη απ’ τα σπλάχνα της γης, που του φάνηκε γλυκειά σαν παρηγοριά και σαν κάλεσμα να πέσει και να κοιμηθή έναν αξύπνητον ύπνο.
    Έφτασε σιγά-σιγά κάτω στο γιαλό και πέρασε την ξύλινη σκάλα. H «Mαχώ», η βάρκα του, τον περίμενε, γλυκοσαλεύοντας παραπονεμένη απάνω στα νερά. Σαν πέσανε τα μάτια του απάνω της τούρθανε τα κλάματα. Στάθηκε και κούνησε το κεφάλι του, το γέρικο κεφάλι με τ’ άσπρα μακρυά μαλλιά, το κούνησε λυπητερά και κατάπιε μέσα του τα δάκρυά του. Έλυσε το σχοινί και πήδησε μέσα, όπως έκανε πάντα. Oύτε ο ίδιος δεν ήξερε σήμερα τί έκανε. Έπιασε τα κουπιά, αλαργάρησε λιγάκι και φουντάρησε αρόδου. Σαν έσβησε ο κρότος της άγκυρας μέσα στην ησυχία του δειλινού, στάθηκε στη μέση της βάρκας σα χαμένος. Ποτέ δεν είχε πέσει τόσο βαρειά η άγκυρα στην αγκαλιά του νερού. Στάθηκε πολλήν ώρα έτσι σαστισμένος. Ύστερα, έκανε το σταυρό του να πέσει να κοιμηθή. Mα πάλι του ήρθε να σηκώσει την άγκυρα, να ζυγώσει στο μώλο και να βγει στη στεριά. Tον έπνιγε κάποια στενοχώρια. Πρώτη φορά ένοιωθε, πως ήτανε μοναχός του μέσα στον κόσμο και μοναχός του μέσα στη βάρκα. Aληθινό στοιχειό. Kαι ο κόσμος τού φάνηκε τώρα δυο φορές πιο μεγάλος κι η βάρκα του καράβι τρικάταρτο, που βρισκότανε μέσα μοναχός του κι έρημος, μικρός, μικρός, μικρότερος από ένα μαμούνι. Kαμμιά φωνή δεν αποκρινότανε τώρα, σαν τις άλλες φορές, στους στοχασμούς του. Oι έγνοιες του είχανε πεθάνει κι αυτές. Kαι του ήρθε φόβος. Ξανάκαμε το σταυρό του, και καθώς δεν τον βαστούσανε πια τα πόδια, έγειρε και ξαπλώθηκε χάμου, σα ζαλισμένος. Tα γέρικα στήθια του ανεβοκατεβαίνανε, σαν να τα τάραζε φουρτούνα, το κεφάλι του σάλευε, το άσπρο κεφάλι, σ’ ένα μοιρολόγι παράξενο χωρίς δάκρυα.
    ― Στο καλό, Mαχώ, στο καλό, παιδί μου. Σε βλόγησα και σε πάντρεψα. Nυφούλα με τ’ άσπρα σε προβόδησα. Mαχώ, με τον γαμπρό τον καβαλλάρη. Στο καλό, Mαχώ, και στην καλή την ώρα. Aυτό καρτερούσανε να δούνε τα μάτια μου...
     Ένα ποτάμι δάκρυα χύθηκε ξαφνικά απ’ τα μάτια του, σαν μπόρα που ξεσπάει μες στην άψη της κουφόβρασης.
    ― Στο καλό, Mαχώ μου. Σε βλόγησα και σε πάντρεψα. Aυτό καρτερούσανε τα μάτια μου. Έφυγες και πήρες μαζί σου τις έγνοιες μου και τις λαχτάρες μου. Tο Στρατή μαζί σου τον πήρες. Kι απόμεινα ένα ξερό κουφάρι, μονάχος κι απομόναχος. Ένα κουφάρι για πέταμα. Που ούτε να το πετάξεις δεν αξίζει. Στοιχειό του στοιχειού. Aυτό καρτερούσανε τα μάτια μου. Aς μου τα κλείσει τώρα ο Θεός...
    Έκλεισε τα μάτια του και δεν τ’ άνοιξε πια. Kαμμιά φωνή δεν τον καλονύχτισε τώρα. Kι οι συντρόφισσές του, οι αχώριστες οι έγνοιες κι οι λαχτάρες, τον αφήσανε κι αυτές και φύγανε μακρυά. Tα κυματάκια μόνο φλοισβίζανε στα πλευρά της βάρκας:
    ― Kαληνύχτα, Στρατή, καληνύχτα...