Η ιστορία δεν είναι στάδιον επιδείξεως φιλοπατρίας και εκχύσεως και διαχύσεως πατριωτικών αισθημάτων. [...] Εν δε τω χώρω του απολύτου δικαίου, δεν υπάρχει κριτήριον διά την ιστορίαν. Η ιστορία κρίνει το δίκαιον ή το άδικον οιασδήποτε πράξεως, μόνον καθ’ όσον αναφέρονται αύται εις θετικώς ωρισμένας αρχάς του δικαίου. Αλλά πέραν του σημείου τούτου, προκειμένου περί δικαίων διαμαχομένων προς άλληλα, περί δικαίου ιστορικού διαμαχομένου προς το φιλοσοφικόν ή φυσικόν καλούμενον δίκαιον, ή περί δικαίων ιστορικών διαμαχομένων προς άλληλα, δύναται μεν η ιστορία να παρακολουθή τον αγώνα τούτον, να κρίνη αυτόν εν τοις αποτελέσμασιν αυτού εξετάζουσα ποτέρου η νίκη ή η ήττα απέβη ωφελιμωτέρα εις τα συμφέροντα της ανθρωπότητος, αλλ’ εκ των προτέρων δεν δύναται ν’ αποφαίνηται υπέρ του ενός ή κατά του ετέρου.

Ημείς οι Έλληνες λέγοντες συνήθως Τούρκος συγχέομεν το όνομα τούτο προς το Μωαμεθανός, όνομα σημαίνον τους οπαδούς της θρησκείας του Μωάμεθ, ή Μουσουλμάνος, το σημαίνον οπαδούς του Ισλάμ, ήτοι της πίστεως της θρησκείας της υπό του Μωάμεθ κηρυχθείσης. Αλλά κατ’ ουσίαν το όνομα Μωαμεθανός ή Μουσουλμάνος ουδεμίαν άλλην σχέσιν έχει προς το Τούρκος ή μόνον ότι οι Τουρκικοί λαοί, οι καταλύσαντες Ελληνικόν κράτος και υποτάξαντες το Ελληνικόν έθνος ήσαν μωαμεθανοί το θρήσκευμα.

Συγχέομεν δε επίσης και το Οθωμανός προς το Μωαμεθανός, ενώ Οθωμανός είναι απλώς ο κάτοικος του Οθωμανικού ή Οσμανικού κράτους (Οσμανλής, καθώς λέγουν αυτοί οι Οθωμανοί) του κληθέντος ούτως από του ονόματος του ιδρυτού του κράτους τούτου Οθωμανού ή Οσμάνου, ο οποίος ήτο Τούρκος το γένος και μωαμεθανός το θρήσκευμα. Ώστε το Οθωμανός είναι όνομα απλώς δυναστικόν και πολιτικόν, γενόμενον εντεύθεν θρησκευτικόν και ουδεμίαν έχον απ’ ευθείας σημασίαν θρησκευτικήν.

Η φυλή η τουρκική έπραξε διά τον μωαμεθανικόν κόσμον της Ασίας ό,τι η φυλή η γερμανική διά τον Χριστιανικόν κόσμον της Ευρώπης. Όπως δηλονότι οι βάρβαροι, αλλά φυσικώς και ηθικώς ρωμαλέοι και σφριγώντες Γερμανικοί λαοί εδέχθησαν τον Χριστιανισμόν εις την Ευρώπην παρά του Ελληνορωμαϊκού κόσμου και ανεζωογόνησαν τον Χριστιανικόν κόσμον της Ευρώπης, ούτως οι Τούρκοι, δεχθέντες παρά των Αράβων τον μωαμεθανισμόν και μετ’ αυτού την αρχήν του μωαμεθανικού κόσμου, τον ανεζωογόνησαν και ενέπνευσαν εις αυτόν νέον σφρίγος και δύναμιν φυσικήν και ηθικήν, και ορμήν και ζέσιν πολεμικήν ιδίως ως προς τον κατά του Χριστιανικού κόσμου αγώνα. Όλαι αι παραδόσεις του Ισλάμ περί παγκοσμίου κυριαρχίας και περί πολέμων ιερών εναντίον των μη μουσουλμανικών κρατών και της καθυποτάξεως του κόσμου εις το Ισλάμ ανεγεννήθησαν μετά νέας δυνάμεως εις τους Τούρκους και έγιναν κανών και πρόγραμμα της πολιτείας των μεγάλων Τούρκων ηγεμόνων.