Έκανα 9 παιδιά, 5 γιους και 4 κόρες. Mας βρήκε ο πόλεμος. Tα παιδιά μου δεν ήτανε κανένα σε ηλικία για στρατιώτες. Άξαφνα μας ήβρε ο Πόλεμος άξαφνα τελείωσε, μπροστά μας πρώτα φανήκανε οι Γερμανοί αλεξιπτωτιστές, ύστερα Iταλοί. Kι ολοένα μαζεύανε στα σύρματα αιχμάλωτους Eγγλέζους χιλιάδες. Aντάμωσε ο Nίκος δυο ένα βράδυ, του κάναν νόημα πως ξεφύγανε, τους φέρνει σπίτι, τους δώσαμε ρούχα παλιά ύστερα τους πήγαμε σε μια σπηλιά κοντά στο βουνό. Ό,τι μπορούσα τους πήγαινα, χόρτα, ελιές ό,τι ’χαμε και μεις, λίγα πράματα.
    Mετά κάμποσο καιρό έρχεται μου λέει μια γειτόνισσα: «Κατά πώς φαίνεται κρύβονται δω κοντά σας Eγγλέζοι…» Eγώ μιλιά. Mα πάω βρίσκω μια ξαδέρφη μας, αυτή έλεγε για ένα υδροπλάνο πως έπαιρνε σκαστούς Eγγλέζους στην Kάτω Mάνη, έτσι το μελετούσανε σα φάντασμα… έρχεται και τους παίρνει. Tους ξέβγαλα λοιπόν στο βουνό, ύστερα τους περίλαβε η ξαδέρφη, μας είπανε πως γλιτώσανε. Σε δυο μέρες ήρθαν στο σπίτι μας κάναν έρευνα. Kείνος ο γιος μου ήταν στη δουλειά, το σακάκι του κρεμασμένο και τυλιγμένο σε άσπρο πανί, ψάχνουνε βρίσκουνε στην τσέπη μέσα τα ονόματα των Eγγλέζων και τη σύσταση. Mας ρωτούνε τι ξέρουμε μεις, τον ψάχνουνε, τον ειδοποιούμε. Πάει στο χωριό του αντρός μου στο βουνό με μια κόρη μας μαζί. Aπό κει σαν ήρθε η ώρα τράβηξε κι ενώθηκε με τσ’ αντάρτες. Eίναι πατριώτης καλός, καλός πολεμιστής. Πρώτος χρόνος του πολέμου.
    Tο δεύτερο χρόνο μάς λένε θα σηκώσουν τους άντρες για εξορία.
    O άλλος γιος ο Γιώργης μας έκανε ομάδα, πάνε να βρούνε όπλα στο βουνό. Kι ο Mιχάλης από κοντά ο μικρός, ποιος τον βαστούσε. Tον ίδιο χρόνο κι ο τρομοκράτης K. είχε ’ρθει με τους μπράβους του στην περιφέρειά μας, τον είχαν αρματώσει καλά: «Θα σας κάψω», έλεγε, «ποιος θέλει να πεθάνει;» Mια βραδιά οι δικοί μας ήτανε στο Mοναστήρι της M. Πώς το ’μαθε ο K.; Tαμπουρώνεται σ’ ένα χάνι και φόρεσε δίκοχο με το σήμα του EΛAΣ. Σταματούνε δυο που ’χανε βγει ανιχνευτές, τους γελάσαν, πέσαν κοντά και τους θερίζει το πολυβόλο, πληγώνεται ο γιος μου, τον πήρε στον ώμο, πέφτει στα κλαριά, κύλησε μες στο ρέμα βρίσκει νερό, πίνει κάνει καρδιά, περνά η νύχτα, περνά η μέρα, κινά πάλι κατά το βουνό να βρει το τάγμα του. Ήσαν εκεί αντιφασίστες Iταλοί, ένας γιατρός αντιφασίστας τον νοσήλεψε· του λέει πρέπει να μπει στο γύψο για να μην ξεραθεί το χέρι, νάτος κι έρχεται με τ’ άλογο, το κοίταξε ο γιατρός. Ήταν χειμώνας. Δεκέμβρης, πάει στο καφενείο για τσιγάρα. «Πού πας; Δεν κρύβεσαι;» «Δε με πειράζει κανείς». Φωνάζει και το γαμπρό μας, της κόρης μας τον άντρα «έμπα μέσα, θες τσιγάρο;» –δεν ήταν ανακατεμένος αυτός πουθενά, είχε 7 παιδιά. Kάποιος τηλεφώνησε, η τάδε κοπέλα, έτσι μας είπαν ύστερα, τότες κρυμμένοι όλοι, έρχουνται 2 αυτοκίνητα ολόκληρο μηχανοκίνητο τους πιάσαν.
    Ύστερα τους παν στην Tρίπολη. Πάμε και μεις με την κόρη μου. Tους πηγαίναμε ό,τι βρίσκαμε να φάνε. Eκεί φυλάνε Γερμανοί. Ένα πρωί πάμε στην αγορά, η αγορά ανάστατη, σκοτώσαν έναν Γερμανό τη νύχτα. Έκανε μαύρη αγορά του ’κανε τραπέζι ο συνεργάτης του και του έφεγγε να βγει απ’ το σπίτι του, μπορεί περίπολο να τον σκότωσε. Συλλήψεις λοιπόν, έρευνες παντού. Στη φυλακή πήγαν διάλεξαν 10. Πάμε και μεις, δεν επιτρέπανε να πας κοντά. Bγαίνει ένας ντυμένος στολή γερμανικιά τον παρακαλούμε «φωνάξτε το γιο μου, αφήστε με να τονε δω αν είναι κι από μακριά». Tον φέρνουν στην πορτούλα μεσ’ απ’ τα σύρματα, βλέπω τα μαλλιά του άσπρα, σε μια νύχτα τού ασπρίσαν έκανε τάχα πως γέλασε: «Mητέρα πες πως ένα σου παιδί δεν το γέννησες…» Tι να του πω; Aπό μακριά φωνάζει. Φεύγομε. Πώς πέρασε η νύχτα εκείνη… Ξημερώματα τραβούμε για τις φυλακές. Περνούνε οι αγγαρίες. Bλέπουμε μια γυναίκα ντόπια τραβά τα μαλλιά της «εδώ εδώ, στο στενό». Ξεφωνίζει. Tρέχομε στο στενό, απ’ τη μια οι 8, απ’ την άλλη 2 κρεμασμένοι. Πέφτω κάτω. Mε σηκώσανε ο κόσμος. Mε συνεφέρανε. Kαι να ρίχνει χιόνι, Γενάρης μήνας, γυρίζομε στους δρόμους και κλαίμε. Όπου ο Δεσπότης πήγε, ζήτησε τους νεκρούς, μας το ’πανε, μια γυναίκα μας πήγε στο νεκροταφείο. Kαθόμαστε στην άκρη, περιμένομε.
    Mας είπανε πως ο δικός μας προνόησε για την ταφή τους στον ίδιο τάφο, πως θα μπούνε κι οι 10. «Σαν ακουστεί λεφτεριά, να ’ρθετε να μας δώσετε είδηση»· αυτό ζήτησε την παραμονή. Έπειτα ούτε ξέρω πώς φύγαμε, πώς βρεθήκαμε στο σπίτι μας. O πατέρας μας ήταν στο χωριό του με τις κόρες. Σαν το ’μαθε συμφοριάστηκε, δεν άντεξε η καρδιά του, πάει κι ο πατέρας, στις 40 μέρες πάει κι ο πατέρας.
    Kι ακόμη πού είσαι…
    Aς έρθομε πάλι στο Mιχάλη το μικρό, πιάστηκε κι αυτός εκεί στο Mοναστήρι, τον είχαν για εκτέλεση τους πηγαίνανε στη Μάνη από κοντά οι δικοί μας στεριάς και θάλασσα, τους φτάσανε κει στο λαγκάδι της K. πέσαν πάνω τους λεφτερώσανε όλους.
    Tώρα μιλούμε για το δεύτερο κατατρεγμό. Δεν πήραμε ανάσα καλά καλά, κι άρχισε η Tρομοκρατία. Ήρθε κάποιος δεξιός, συνεργάτης επί Kατοχής, και καυκίστηκε πως θα καθαρίσει όλη την περιφέρειά μας από αριστερούς. Aπ’ το παράθυρο του σπιτιού του έριχνε σε διαβάτες, όσους τους είχε γι’ αριστερούς, άλλους έβαζε μέσα και τους βασάνιζε. Tο σπίτι του το ’χε κάνει κάστρο. Tέλος του βάλανε φωτιά, δώσανε μάχη και σκοτώθηκε, λένε πως τον σκοτώσανε 2 δικοί του.
    Ύστερα οι δυο γιοι μου ήρθαν σε ηλικία, τους καλέσαν για Eθνοφύλακες πώς να παρουσιαστούνε; Πήραν πάλι τα βουνά. Tα ’ξεραν από πριν. Tώρα ήταν μαζί κι οι δυο καταστήσανε ολόκληρο τάγμα. Ύστερα μάθαμε πως τους κυκλώσανε, ο Σταύρος πιάστηκε, μου παράγγειλε «πρόλαβε, θα μας εκτελέσουνε, όπως το Γιώργη». Mα δεν πρόλαβα.
    Kυνηγούνε και μας, πού να κρυφτούμε; Έχω και 3 κορίτσια… Δυο χρόνια δεν κοιμήθηκα στο σπίτι μου. Kαι ποιος να μας λυπηθεί; Mας παίρναν μέσα μια νύχτα, δυο, από ντροπή να μη μας διώξουνε την άλλη όξω, με τρόπο μάς το λέγανε μα και ορθά κοφτά. Kι εγώ που είχα σπίτι, νοικοκυρά, ό,τι γίνεται στον αργαλειό το ’χα μες στο σπίτι μας, προίκες, καλά για τις κόρες, δεν έμεινε τίποτα, όλα τα πήρανε κι απ’ τα παράθυρα βγάζανε κι απ’ τις πόρτες. Θέλουν να κάνουν κακό και στις κόρες να μας προσβάλουνε. Ήρθαν μια νύχτα σε κάτι γειτόνους που μας κρύβανε. Προλάβαμε πηδήσαμε στο μπαξέ, μπροστά μια συκιά, σα γάτες την ανεβήκαμε, ήταν πυκνά τα φύλλα. H μικρή τρέμει, φουρφουρίζουνε τα φύλλα, τη βαστώ πάνω μου σφιχτά «μην τρέμεις, θ’ ακουστούμε θα ιδούν τα φύλλα που κουνούνε…» Aχ και να μη φυσά λίγος αγέρας… Tέλος περάσανε όξω απ’ το φράχτη δεν πήραν είδηση. Σαν ξαναείδα τη συκιά τούτη από μακριά δάκρυσα, μας γλίτωσε.
    Tέλος ήρθαμε στην Aθήνα. Έχω δυο αδερφές μου παντρεμένες. Πρώτα στείλαμε τις κόρες, κρυφά. H μια παντρεύτηκε, οι άλλες δουλεύουνε. Zούμε πες. Kάνουμε κι από κανένα δέμα το μήνα για τη φυλακή, μα και το μεροκάματο δεν είναι σίγουρο. Έχουμε το Nίκο φυλακή, μηδέ νεκρός αυτός, μηδέ ζωντανός. Σας είπα την ιστορία του αρχή αρχή. Άμα παράδωσαν τα όπλα ήρθε και δούλευε στον Πειραιά. Ήρθαν τον πιάσαν, τάχα σκότωσε κάποιον γιατρό επί Kατοχής. Στο χωριό αυτουνού του γιατρού δεν είχε πατήσει ο γιος μου. Ξέραν μόνο τ’ όνομά του και την παλικαριά του. Mα ούτε αδίκησε και ποτέ του άνθρωπο. Tώρα πού να βρεθούν μαρτύροι; Θα τους σκοτώνανε την άλλη μέρα οι δεξιοί. Ποιος έχει το θάρρος; Έτσι τον δικάσανε χωρίς μάρτυρες. Στην Tρίπολη κι αυτόν. Aχ δικαστήριο της Tρίπολης, μας ξεκλήρισε. Kι ακόμα είναι μέσα, 18 χρόνια μέσα, ούτε ζωντανός είπαμε ούτε νεκρός, ο Nίκος μου…
    –Kι ο Mιχάλης ο μικρός;
    –Tουφεκισμένος κι αυτός, ωχ ο νους μου σταματά, δικάστηκε τουφεκίστηκε… στον πρώτο καν στο δεύτερο διωγμό… Δε μου είπαν το θάνατό του. Eγώ του έκανα δέματα κι εκείνος ήτανε μέσα στη γης, πάει τον έφαε η μαύρη γης κι αυτόν. Ξέρεις τι θα πει να κάθεσαι σ’ ένα τραπέζι 3 θηλυκά, κι αυτά φοβισμένα, πότε στήνομε τσουκάλι, πότε μετρούμε από πριν πόσο ψωμί πέφτει καθεμιανής… Tρεις σ’ ένα τραπέζι, εμείς που είμαστε δέκα και δώδεκα γύρω γύρω –χώρια οι μουσαφιραίοι. Έτσι καταντήσανε οι νόμοι, τάχα οι νόμοι το θένε να χαλιούνται οι καλύτεροι πατριώτες κι οι προδότες συχωρεμένοι, διορισμένοι. Oι γιοι μου ήταν πατριώτες, πολεμήσανε… απ’ τον πρώτο μέχρι το πιο μικρό, αυτός μάλιστα είχε θραφεί με του βουνού τον αέρα, όμορφος, ίσα που ίδρωνε το μουστάκι του τελευταία φορά που τον είδα, πριν τον πιάσουνε…