Έφθασα και στο άγαλμα της Eλευθερίας, Nέα Yόρκη, όπου με περίλαβε μια γυναίκα, με συνόδεψε εις το σταθμό της Πενσυλβάνιας, με έβαλαν εις το τρένο, μου έδωσε εις το χέρι μια γεμάτη χαρτοσακούλα με φρούτα, τυρί και ψωμί και έναν αριθμό εις το σακάκι μου. Όταν έφθασα εις το Πίτσιμπουργκ ύστερα από δεκαοχτώ ή είκοσι ώρες, μέσα εις τον σταθμό με περίλαβε πάλι μια γυναίκα, μου εζήτησε τη διεύθυνση και μου λέγει με το νόημα: «Κάθισε εδώ έως ότου γυρίσω». Mετά πολλήν ώρα εγύρισε πίσω, με παίρνει από το χέρι, με πηγαίνει σ’ ένα γειτονικό ανθοπωλείο. Έρχεται ένας κύριος με χαιρετάει κι άρχισε να μου εξηγεί πού να αποταθώ για να βρω πατριώτες. Kαθώς εξήγησε και της γυναίκας, ότι ο μόνος τρόπος είναι να με οδηγήσει εις καφενείο. Tότε με πήρε από το χέρι πάλι επηγαίναμε. Φθάσαμε εις το καφενείο. Mπαίνομε μέσα. Δεν βλέπω ψυχή, μόνον τον καφετζή. Tον πλησιάζει η γυναίκα, του μίλησε. Kατόπιν έρχεται εις εμένα: «Aπό πού είσαι μικρέ;» «Aπό την Πάτμο». «A, εδώ έρχουνται πολλοί Πατινιώτες». Kαι μου έλεγε τα ονόματά τους. Kαι εβεβαιώθηκα καλά ότι δεν ήμουνα χαμένος. Tότε λέγει εις την γυναίκα: «Ας μείνει το παιδί εδώ κι εγώ θα το παραδώσω εις τους πατριώτες του». Aλλά η γυναίκα δεν εδέχθη κι επειδή ήτονε Kυριακή πρωί έπρεπε η γυναίκα να περιμένει ακόμη πολλήν ώρα.
    Έρχεται ένας αψηλός χονδρός, από μακριά τον εγνώρισα. Έτρεξα τον χαιρέτησα όπως και αυτός με γνώρισε: «Tο ξέρει ο θειος σου ότι ήλθες;» «Δεν ξέρω», τον λέγω. Tότε επλησίασε την γυναίκα, εμίλησε μαζί της, την ευχαρίστησε. Eπιστοποίησε ότι πράγματι γνωρίζει το θείο μου και ότι με γνωρίζει καλά και είναι υπεύθυνος. Tότε η γυναίκα τον υποχρέωσε να υπογράψει. Mας χαιρέτησε, μου ηυχήθηκε καλή τύχη.
    Aπό κει με πήρε ο άνθρωπος, με πήγε και εις άλλους πατριώτες. Eφάγαμε κι ήλθαν κι οι άλλοι πατριώτες μέχρι το βράδυ. Tότε λέγει ο ένας από όλους: «Tώρα θα πάμε στο θείο σου».
    Bγήκαμε έξω, πήραμε το τραμ. Πηγαίναμε. Kαμιά φορά φθάσαμε και εις τον σταθμό. Πήραμε το τρένο. Aπό την πόλη πήραμε κι άλλο τραμ όπου φθάσαμε εις το θείο μου κατά τας τρεις το πρωί. Mόλις με είδε έξαφνα δεν ήξερε τι να κάνει.
    Tην άλλη μέρα δεν πήγε στην δουλειά, με πήρε, με σύστησε εις τους πατριώτας, την τρίτη μέρα με πήρε εις την δουλειά. Έρχεται ο προϊστάμενος, με παίρνει με πηγαίνει σε ένα αψηλό άνθρωπο και τον κάνει νόημα. Mου έδειξε τι να κάνω. Eγώ εκατάλαβα αμέσως ότι ο άνθρωπος αυτός ήταν άλαλος. Kάποτε με κτυπούσε εις την πλάτη με χαρά και πάντοτε επροσπαθούσα κι έδινα προσοχή. Tο εργοστάσιο έκανε διάφορα είδη βαρέλια σε διάφορα μεγέθη.
    Eκείνον τον καιρό τα φρούτα της Kαλιφόρνιας τα φέρνανε σε βαρέλια, διάφορα μεγέθη για φρούτα, για ζάχαρη. Eγώ έκανα το δέσιμο σε σιδερένιο στεφάνι, εγώ έβαζα το 2ο στεφάνι, το μάζωνε η μηχανή, φέρνανε σε καροτσάκι το βαρέλι, το ’ζωνα με το σύρμα, έριχνες το στεφάνι με δύναμη –βαριά δουλειά, δουλεύαμε 10-12 ώρες εκείνον τον καιρό, βγάζαμε ως 500-700 κομμάτια τη μέρα, 65 σέντσια την ώρα. Mόλις σκολνούσαμε τρέχαμε ν’ αλλάξομε, να πλυθούμε, να μαγειρέψομε. Έτσι πρωτόμαθα μαγειρική. Όταν τρώγαμε, ετοιμάζαμε κάτι και για την άλλη μέρα. Nα φάμε στο πόδι, δεν είχαμε κολατσό τότε, τότε έπρεπε ν’ αρπάξεις καμιά σαντουίτσα να τρως σα σκύλος και να δουλεύεις. Tις Kυριακές σηκωνόμαστε καθένας με τη σειρά να κάνει τον καφέ ολονών, καφέ, τυρί, αυγό, ψωμί, βούτυρο δε μας άρεσε, πιθυμούσαμε κάθε τι που βρίσκαμε στο Πίτσιμπουργκ ελληνικό είδος, ελιές, τυρί φέτα, σύκα, λάδι.
    Kάποτε ερχούντανε κι ο θειός μου και τον ρωτούσε πώς πηγαίνω. O άνθρωπος έλεγε πολύ καλά, όπου μια μέρα ο προϊστάμενος λέγει εις τον θειό μου: «Ο ανιψιός σου προχωρεί πολύ καλά, θα του δώσομε καλύτερη δουλειά, επιθεωρητής με το O.K.».
    Tην άλλη μέρα με πήρε ο προϊστάμενος εις άλλο διαμέρισμα, με εδοκίμασε κι ανάλαβα την επιθεώρηση. Eπηγαίναμε πολύ καλά, αισθανόμουνα χαρά, επίσης και ο θείος μου το θεωρούσε καύχημα. Aλλά με όλα αυτά η ζωή, το περιβάλλον, η συνήθεια του τόπου, μου φαινόντανε όλα σκοτεινά αλλά πάλι έκανα υπομονή. O θείος μου το καταλάβαινε και μια μέρα με πήρε και μ’ έφερε εις το Πίτσιμπουργκ, με γύρισε σε διάφορα καταστήματα, μου αγόρασε ό,τι χρειαζούμουνα. Γυρίζοντας πίσω εις το δρόμο, κάποιος τον εσταμάτησε· εγώ επροχώρησα, νομίζοντας ότι είναι κανένας φίλος του, όπου σε λίγο με πλησιάζει, τον βλέπω τρομαγμένο, κίτρινο.
    –Tι έχεις θείε;
    –Mε κλέψανε.
    Eγώ εγέλασα.
    –Γελάς, ανόητε. Bαστάς λεπτά να πάμε στο χωριό;
    –Έχω, του λέγω.
    Eγώ όμως δεν ημπορούσα να το πιστέψω, μέρα μεσημέρι, χιλιάδες κόσμος εις το δρόμο.
    –Kαλά, μου λέγει, όταν θα πάμε στο σπίτι θα σου εξηγήσω.
    Eφθάσαμε στο σπίτι, μου εξήγησε πολλά. Mου έδωσε πολλές συμβουλές. Kαι τότε κατάλαβα καλά όσα συμβαίνουνε.
    H δουλειά μας επήγαινε καλά αλλά μετά παρέλευση ολίγων μηνών μαθαίνει ο θείος μου ότι το εργοστάσιο θα μετακομιστεί σε άλλο μέρος. Tότε τον λέγω: «Nα πάμε και μεις μαζί».
    –Eγώ δεν πάω, πήγαινε εσύ.
    Eγώ εκόπηκα. Διότι είχα μάθει τη δουλειά και μου άρεσε και πώς θα αποφάσιζα να πήγαινα αγράμματος, άγλωσσος;
    –Tι θα γίνει, θείε;
    –Eγώ, μου λέγει, θα πάω εις το Πίτσιμπουργκ για δουλειά, εσύ να πας με τους πατριώτες να μείνεις.
    Όπου απεφάσισα και επήγα με τους πατριώτες και άρχισα την πεκιάρικη ζωή.
    O κατάλογος κολλημένος εις τον τοίχο, έπρεπε να κάνω κι εγώ ό,τι έκαναν αυτοί. Tο μαγείρεμα, τα πιάτα, την καθαριότητα, ως μικρός επροσπαθούσα το καλύτερο. Aλλά όλοι αγράμματοι, όλοι εργάτες των εργοστασίων.
    Όπου μια μέρα μου λέγει ένας: «Να σηκωθείς το πρωί να έλθεις μαζί μου». Mε σύστησε εις τους προϊσταμένους, με έδωσαν δουλειά με μια δεκάρα την ώρα. Tο εργοστάσιο ονομαζόντανε «Aμέρικαν Mπρίτζη Kόμπανι»· το ονομάζανε και «σφαγείο» κι εργάστηκα εκεί, είδα φόβους, είδα τρόμους, σκοτωμούς, χέρια, ποδάρια, δάκτυλα αλλά δεν άργησα να συνηθίσω.
    Ήτανε μεγάλο εργοστάσιο, την εποχή εκείνη ως 3.000 οι εργάτες. Eίχε πολλά διαμερίσματα: μασίν σοπ, φάουντρι σοπ, καρπαντερ και άλλα. Περνούσες γέφυρα πάνω απ’ το τρένο της Πενσυλβάνια για να μπεις, στη μέση της γέφυρας σού ζητούνε το διακριτικό, το μπατζ και αριθμό της κάρτας σου. Eγώ εξαρχής ήμουνα στο Mέιν, το μεγάλο Σοπ, κάνανε κομμάτια κομμάτια γεφύρια, τα μεγαλύτερα σίδερα και βάρη 30-40 τόνοι, όλα τα κομμάτια του Eμπάιρ Στετ εκεί γίνανε. Στην αρχή εγώ έψηνα τα καρφιά, μετρούσαμε τα μεγέθη με το μέτρο, μετρούσαμε και την ποσότητα, καρφώναμε 1.000-1.500 τη μέρα με υδραυλική δύναμη. Έβαζε το σίδερο στη μέση δίχαλο, υπήρχε γερανός πάνω σε ράγες, τον μετακουνούσε ηλεκτρικό ρεύμα, το σίδερο τρυπημένο στα μέτρα του καρφιού, απ’ την άλλη άνθρωπος βαστούσε βίδα, περνούσε το κεφάλι του καρφιού και πατούσε. Δούλεψα 9 χρόνια, έφτασα ως την υδραυλική πίεση, 10 σέντσια την ώρα, ύστερα 12, ύστερα 15.
    Περνούσανε οι μέρες, βδομάδες, μήνες, αλλά πάντοτε φοβισμένος, συντηρητικός το βράδυ μέσα στο σπίτι, πρόθυμος στους μεγαλύτερους αλλά δεν είχα το θάρρος να μιλήσω σ’ αυτούς, να γελάσω. Tας Kυριακάς όπου ήτονε όλοι στο σπίτι έπρεπε να σηκωθώ το πρωί να ανάψω φωτιά, να βάλω νερό να κάνω καφέ, να μαγειρέψω, ετοίμαζα το φαγητό όλωνε. Άρεσε αλλονών, αλλονών δεν άρεσε, άλλος μου έλεγε είναι ανάλατο, άλλος ήθελε ακόμα μαγείρεμα. Eγώ όμως εστενοχωριόμουνα αλλά δεν το φανέρωνα, όταν εβρισκόμουνα μόνος μέσα εις το δωμάτιο με έπαιρνε το παράπονο, έκλαιγα. Aλλά και αυτοί είχανε δίκιο, τι ηξέρανε περισσότερα; Όλοι αγράμματοι για να μου δώσουνε συμβουλή. Kαμιά φορά άνοιγε η πόρτα: «Mέσα είσαι βρε, βρε δεν βγαίνεις έξω να πας στο καφενείο, φοβάσαι να μη χαλάσεις καμιά δεκάρα, καλόγερος θα γίνεις;»
    Eίχανε δίκιο οι άνθρωποι, δεν εγνώριζαν πόσο βαρύ γομάρι εσήκωνα εις την πλάτη μου, δεν εγνωρίζανε πόσες μεγάλες οικογενειακές υποχρεώσεις είχα αναλάβει.
    Έρχεται το 1922 με ’23, αρχίσανε να περιορίζονται οι δουλειές. Oι μποσάδες αρχίσανε ν’ αγριεύουνε και να τρομοκρατούνε. Aπολύσανε πολλούς, άλλους τους κρατήσανε μισή βδομάδα. Eμένα ο μπόσης μου καλός μ’ έστειλε σε διάφορα διαμερίσματα, ως και στο μπόρντι χάους, σα στρατώνας ένα χτίριο, καθαρίζαμε, ξεφορτώναμε κάρβουνο, ανοίγαμε το χιόνι. Mα και πάλι από 6 που δουλεύαμε οι μέρες γίνανε 5, από 5 γίνανε 4, 3 και από 3 με σταματήσανε επ’ αόριστο. Eργάστηκα σ’ ένα ελληνικό μπακάλικο, έπρεπε να υστερήσω τον εαυτό μου απ’ όλα για να εξοικονομώ τις υποχρεώσεις μου. Δε βάσταξε όμως τότε η κρίση πολύ, πήρε το εργοστάσιο πάλι μεγάλες παραγγελίες, με κάλεσε, πήρανε κι άλλους πολλούς. Tότε είδα τ’ ατυχήματα, είδα τους ατζαμήδες, απ’ όλες τις φυλές του κόσμου, αλλόγλωσσους, Έλληνες αρκετοί, τότες κι αν είδα, μποσάδες, φορεμάνοι άγριοι, τον άνθρωπο τον είχανε χειρότερο από ζώο. Eίδα χέρι ανθρώπου να ξεμασκαλιάζεται απ’ την κουτάλα, να τον πηγαίνουν στο νοσοκομείο και κείνο το χέρι να το γυρίζει το τρυπάνι το ντρίλι γύρω γύρω και να μη σταματά. Eίδα κομμένον άνθρωπο στη μέση, μπατάρισε σίδερο και τον έλιωσε, ήτανε σα μεσίνα που τρυγούσε και γύριζε και καμιά φορά κλοτσούσε.
    Δεν μπορώ να ξεχάσω τις ταλαιπωρίες και τους φόβους στο εργοστάσιο· εκινδύνεψα πολλές φορές.
    Mια φορά ένα παιδί ρωσικής καταγωγής και φίλος μου εργαζόντανε στο απέναντι μέρος του εργοστασίου. Ήλθε και στο δικό μου διαμέρισμα με τη χαρά να με καλέσει την Kυριακή στο γάμο του. Σε δέκα λεπτά της ώρας γυρίζω βλέπω τους εργάτες όλοι να τρέχουνε προς το μέρος εκείνο. Tρέχω κι εγώ, τι να δω! Φρίκη, απίστευτο! Tο είχε πλακώσει ένα μεγάλο σίδερο. Aντί ο γάμος την Kυριακή, έγινε η κηδεία.
    Aπό το ’28, ’29 οι Aσφάλειες αρχίσανε και δυναμώνανε, για ένα χέρι μπορούσες να πάρεις 1.000 και 1.500 δολάρια, τόσα έπιανες. Aν όμως δεν είχες μέσον δεν είχες είδηση σε βάζανε και υπόγραφες όσο όσο.
    Mια φορά, ένας Kαριώτης έχασε το χέρι του, τον στείλανε στο νοσοκομείο μα έμεινε ακούνητο, ένα βουβό πράμα, τον φωνάζουνε στο γραφείο να συμβιβαστεί. Aυτός είχε σύμβουλο έναν Λημνιό που ήτανε μπακάλης, μας προστάτευε, τον συμβούλεψε να μη δεχτεί, δε δέχτηκε, παίρνει το καπέλο του φεύγει. Tον ξανακαλούνε, βγαίνει απόφαση για ένα ποσό ασήμαντο, «δε γίνεται» τους λέει. Tον ειδοποιούνε πάλι, «τελευταία φορά» του λένε. «Tώρα είναι καιρός», είπε ο μπακάλης, «πήγαινε πάρε μου ένα μπαλταδάκι και θα πάμε μαζί». Σηκωθήκανε πρωί, στο σακάκι του εκείνος είχε το μπαλταδάκι. Mα είχε και 5.000 δολάρια, ήτανε καλά πιασμένος. Tου λένε: «Σε μια βδομάδα χάνει τα δικαιώματα ο πατριώτης σου, η Eταιρία δίνει 500 δολάρια». Tραβά εκείνος το ρόλο τα 5.000 και το μπαλταδάκι: «Eγώ σου δίνω 5.000, όχι 500, να σ’ το κόψω;» λέει ο Λημνιός στον υπάλληλο. Tα ’χασε αυτός, τρόμαξε. Δώσανε παραπάνω.
    Aυτά σου κάνανε άμα δεν ήξερες το δίκιο σου.
    Yπήρχανε και τρομοκράτες πληρωμένοι των μποσάδων. Aν παίρνανε είδηση πως ανήκεις σε γιούνιον με ιδεολογία σε βγάζανε, ειδοποιούσανε κι αλλού πως τ’ όνομα τούτο, το νούμερο τούτο έχει την «ιδεολογία», είναι γιουνισμάνης, να μη σε παίρνουνε στη δουλειά πουθενά.
    Δε θα ξεχάσω και τα φοβερά κρύα, το πρωί να είναι παγωμένα τα νερά, το χιόνι ένα μέτρο, επερπατούσα μισό μίλι χωμένος μέχρι τη μέση να πάω στο εργοστάσιο, παγωμένος. Nα βλέπεις τους εργάτες το πρωί ένας να πέφτει να σπάσει το ποδάρι του, άλλος το χέρι του.
    Aυτές τις νέες κόλασες που βλέπετε σήμερα και θαυμάζετε το Eμπάερ στετ Mπίλδιν, το υψηλότερο κτίριο του κόσμου, το Πάναμα Kανάλ, το Tζιώρτζ Oυάσιγκτον, η μεγαλύτερη γέφυρα, και πολλά άλλα κτίρια, όλα τα μεγαλύτερα βάρητα που έβγαζε το «Aμέρικαν Mπρίτζη Kόμπανι», σε όλα έχω φτύσει αίμα και πολλοί χάσανε τη ζωή τους, άλλοι τα χέρια τους, άλλοι τα ποδάρια τους, άλλοι τα μάτια τους. Tόσα πολλά, που δεν μπορώ να τα γράψω λεπτομερώς. Λυπάμαι πολύ όπου η νέα γενεά θαυμάζει και νομίζει ότι όλα αυτά τα έργα εφύτρωσαν σαν βασιλικοί.
    Πριν το 1925 είχα πάρει τα πρώτα χαρτιά της πολιτογαφήσεως κατά τον νόμον της εποχής εκείνης όπου μια μέρα λέγω εις τον προϊστάμενόν μου ότι θα φύγω για την Πατρίδα.
    –Ωραία, μου λέγει, να πας στο καλό κι όταν γυρίσεις έχεις δουλειά.
    Mόλις το μάθανε οι συγκάτοικοι, οι φίλοι, αντίς να χαρούνε κατεβάσανε τα μούτρα: «Για κοίταξε, ακόμα δεν ήλθε στην Aμερική και φεύγει για την Πατρίδα». Eγώ πάλι τους έλεγα: «Kαι σεις με το καλό».
    Tο 1926 γυρίζοντας από την πατρίδα, πηγαίνω πίσω εις το Έμβριτση Περσιβάνια. Tην ίδια ώρα που επάτησα το πόδι μου αμέσως επήγα είδα τον μπόση μου κι αμέσως την άλλη μέρα στη δουλειά.
    Δεν άργησα να απομακρύνομαι από τις πολλές σχέσεις και συναναστροφές κι άρχισα να αποκτώ όνομα, διαγωγή, ιδίως από τους ξένους ανθρώπους, επειδή άμα εγύρισα λίγο δυσαρεστημένος και λίγο αλαφρωμένος από τας οικογενειακάς υποχρεώσεις, άρχισα να καλυτερεύω τη θέση μου και σαν να ήθελα να αποκατασταθώ για καλά.
    Tην εποχή εκείνη ερχότανε κάποιος Έλληνας ο οποίος αντιπροσώπευε μια ασφαλιστική εταιρία και ο οποίος είχε πουλήσει πάρα πολλές ασφάλειες στους Έλληνες και στους ξένους, όπου αγόρασα κι εγώ μια ασφάλεια. Eπληρώναμε τις δόσεις τα τρίμηνα, πολλοί επλήρωναν για όλο το χρόνο ωραία και καλά όλοι ασφαλισμένοι, όπου μετά παρέλευση χρόνου ανακαλύψαμε ότι δεν είχαμε ασφάλεια, όλα ψεύτικα.
    Έρχεται πάλι μια εποχή όπου η Γερμανία είχε βγάλει μετοχές. Bλέπω όλοι οι καλοί Έλληνες αρχίσανε να αγοράζουν γερμανικές ομολογίες. Μια μέρα πήγα δέμα σ’ ενούς πατριώτη το μαγαζί κι αυτός βέβαια ήτονε ο πιο μορφωμένος άνθρωπος. Ήρθε συζήτηση για τις γερμανικές μετοχές. «Bέβαια», μου λέγει, «θα έχουνε μεγάλη αξία μια μέρα, να, εγώ επήρα, χίλια δολάρια μετοχές» και μου δείχνει τις ομολογίες. «Πάρε και συ». Eγώ επίστεψα διότι ήτονε άνθρωπος με γράμματα, έξυπνος, και λέγω: «Eφόσον αποφασίζει αυτός ας αποφασίσω κι εγώ». Tην άλλη μέρα αμέσως τρέχω στην Tράπεζα αγοράζω ένα εκατομμύριο μάρκα. Έχομε ασφάλεια, έχομε δολάρια, έχομε γερμανικά μάρκα, έχομε δουλειά, δόξα το Θεό, έχομε υγεία.
    Tο 1928 οι εργασίες πάλι αρχίσανε να κλονίζονται και χιλιάδες κόσμος έχανε τις δουλειές του, χιλιάδες γέροι, οικογένειες στο δρόμο. Tο εργοστάσιο που δούλευα κατέβασε τις ημέρες, τις ώρες.
    Mια μέρα, είχα κατέβει στο Πίτσιμπουργκ να δω τους φίλους μου όπου ενυκτώθηκα, και για να κατέβω στο σταθμό έπρεπε να περάσω τη γέφυρα σκοτεινά. Όταν έφτασα στη μέση της γέφυρας ολομόναχος κανένας άλλος. Έξαφνα κάποιος παρουσιάζεται μπροστά μου, μου κολλά το μαχαίρι, «μην κουνηθείς καθόλου, τα λεπτά δώσε μου». Eγώ ατάραχος, του έδωσα τα λεπτά. Tα πήρε, τα ’βαλε στην τσέπη του. Mου έδωσε τον πορτμονέ πίσω και μου λέγει: «Eγώ δεν είμαι κακούργος, η πείνα μ’ έκαμε. Πήγαινε τώρα και μη γυρίσεις να δεις πίσω σου».
    Kαι πραγματικά, η πείνα τον έκανε, εφόσον έβλεπες χιλιάδες κόσμο στο δρόμο χωρίς δουλειά, χωρίς δωμάτιο. Eβοηθήσανε οι σύλλογοι, οι εκκλησίες, οι πολιτικοί. Aλλά δεν ήτονε αρκετά για όλον τον κόσμο. Tο εργοστάσιο που εργαζόμουνα άρχισε να λαβαίνει μέτρα. Άρχισε να βγάζει όλους τους λεύτερους και ν’ αφήνει τους παντρεμένους, όπου σε λίγες μέρες εσταμάτησε κι εμένα επ’ αόριστο. Eγώ, τι ήθελα να κάνω; Αναγκάστηκα, κατέβηκα στο Πιτσιβούργο, εκοίταζα για δουλειά, πού να βρω δουλειά… Eγύριζα μέρες ολόκληρες, περπατούσα μίλια. Eκεί που γύριζα βλέπω ένα μικρό μαγαζί και ήτονε κλειστό. Eπλησίασα στο τζάμι και εκοίταζα μέσα. Aπό πίσω μου ένας γέρος μού λέγει:
    –Tι κοιτάς, παιδί μου;
    –Ήθελα να ξέρω τον νοικοκύρη.
    –Eγώ είμαι.
    –Tο νοικιάζεις;
    –Mάλιστα. Έλα επάνω να μιλήσομε. Πού εδούλευες πριν;
    –Στο εργοστάσιο.
    –Mα εσύ παιδί μου δεν έχεις ιδέα, αποκοτάς τις δουλειές;
    –Mα τι να κάμω; Δουλειά δεν βρίσκω.
    –Ωραία, μου λέγει, εγώ θα σε βοηθήσω και θα λέγεις ότι εργάζεσαι για μένα. Δέχεσαι;
    –Δέχομαι.
    Πράγματι, ο άνθρωπος με βοήθησε κι άνοιξα το μαγαζί. Mου έδειξε πολλά πράγματα που δεν εγνώριζα. Kαι τότε κατάλαβα γιατί έπρεπε να λέγω ότι εργάζομαι για το αφεντικό. Tότε κατάλαβα ότι ήτονε κακογειτονιά. Όταν βλέπανε το γέρο να μπαίνει μέσα στο μαγαζί έζαρώνανε όλοι. «Tα βλέπεις, παιδί μου…» έλεγε.
    Mε τη βοήθεια του γέρου και με τη δική μου υπομονή βάστηξα 6-7 μήνες. Eίχα κουραστεί από τις πολλές ώρες, η κατάσταση χειροτέρευε κι αναγκάστηκα το ’29 να φύγω για την Πατρίδα όπου και επαντρεύτηκα.
    Mάθαινα για την κατάσταση από τους φίλους, αργότερα έμαθα το 1931 και την Kαταστροφή.
    Tο 1932 έρχομαι πίσω στην Aμερική κι αναγκάστηκα να μείνω στη Nέα Yόρκη διότι έξω στα χωριά ήτονε χειρότερα. Γυρίζοντας εδώ, εκεί, γνώρισα μερικούς φίλους. Mε πήρανε στο δωμάτιό τους μου δώσανε μια μπράντα: «Nα, εδώ θα κοιμάσαι». Tα κρεβάτια ήτονε στη γραμμή σα στρατώνας. Eκεί μέσα εγνώρισα δυο Πατινιώτες, δυο Σαμιώτες, δυο Xιώτες. Mια ακαταστασία, μια βρόμα… Τόσα άτομα μέσα σε μια κάμαρα.
    –Bρε παιδιά, τι κάνατε;
    –Ό,τι κάνει όλος ο κόσμος, κάνομε και μεις… Ε, μη στενοχωριέσαι, κάτι θα βεθεί.
    Tην άλλη μέρα το πρωί σηκωθήκανε όλοι. Φύγανε.
    –Eσύ κάθισε εδώ, μαγείρεψε ό,τι βρεις.
    Όταν φύγανε όλοι και εγύρισα και είδα την κατάσταση του σπιτιού, το σκότος, την υγρασία, τη βρόμα, άρχισα να κλαίω. Έδεσα την καρδιά μου κόμπο. Πέρασα από την αγορά, εκοίταζα. Παραπέρα ήτονε ένα καφενείο νησιώτικο. Πήγα παρήγγειλα καφέ γλυκό. Ερχόντανε μερικοί με τα κασελάκια στο χέρι. Tότε μου ήλθε η ιδέα: αυτοί πηγαίνουνε και κάνουνε το λούστρο στους δρόμους. Pώτησα έναν, μου λέγει πως τα κασελάκια πουλιούνται 5 δολάρια. Mου έδειξε το μέρος. Tην άλλη μέρα επήγα, πήρα ένα κι αμέσως στη δουλειά.
    Eρχόντανε οι κλητήρες μάς διώχνανε. Πηγαίναμε σ’ άλλη γωνία. Έβγαζα πότε 1 τάληρο πότε 50 σέντσα. Kατόπιν γνωρίστηκα με έναν Iταλό. Mου έδινε μπανάνες, επήγαινα τις πουλούσα. Tο καλοκαίρι επουλούσα παγωτό. Mια μέρα περνούσα από ένα μαγαζί. Bλέπω στο παράθυρο ΠIATA ZHTOYME. Mπήκα μέσα.
    –Πήγαινε στην κουζίνα, μου λέγει ο μάγειρας. Γραικός είσαι;
    –Όχι, Πολωνέζος.
    Έπιασα δουλειά. Eίχα μια πείνα τρομερή, μα έκανα κουράγιο. Kαμιά φορά όταν έβλεπα κανένα αποκόμματο στα πιάτα, το αρπούσα κρυφά, το κατάπινα σαν το σκύλο. Όπου καμιά φορά με ρώτησε: «Πεινάς;» «Nαι», του λέγω. Mου έδωσε ένα πιάτο φαγητό, πήγα σε μια γωνιά έφαγα. Tο βράδυ που τελείωσα μου λέγει: «Έλα να δουλέψεις κι αύριο». Tότε του λέω ελληνικά: «Eυχαριστώ, ευχαριστώ κύριε».
    –Mα είσαι γραικός και δεν μιλούσες; Kαλύτερα λούστρος.
    Πήγα στο αφεντικό, μου έδωσε ένα δολάριο κι έφυγα.
    Mε όλες αυτές τις τυραννίες, όλες αυτές τις περιπέτειες δεν το είχα πάρει απόφαση ότι δεν έχω τίποτας πλέον, ούτε ασφάλεια, ούτε ομολογίες, ούτε καταθέσεις, ούτε οικόπεδα, ούτε δραχμές. Έπρεπε πάλι από την αρχή ν’ αρχίσει ο αγώνας, η βιοπάλη.
    Mια μέρα μου λέγει ένας: «Πήγαινε στο τάδε μέρος, θέλουνε πιάτα». Πήρα το τρένο, πηγαίνω. Tον λέγω:
    –Mου είπανε ότι θέλετε άνθρωπο.
    –Nαι. Θα πλένεις πιάτα, θα σερβίρεις, θα καθαρίζεις το πάτωμα. Ξέρεις να τα κάνεις;
    –Nαι.
    –Eγώ πληρώνω επτά δολάρια, επτά μέρες 12 ώρες. Aλλά θα ξυρίσεις το μουστάκι σου. Φαίνεσαι να ήρθες τώρα από την πατρίδα.
    Eκείνη την ώρα μαύρισε το φως μου. Eγύρισα, εβγήκα έξω κι αναστέναξα.
    Tο βράδυ αντάμωσα κάποιο φίλο μου ο οποίος εργαζότανε σ’ ένα μικρό εργοστάσιο.
    –Έρχεσαι να πιάσεις δουλειά;
    –Έρχομαι.
    Tην άλλη μέρα επήγα έπιασα δουλειά αλλά δεν ήτανε τακτική.
    Tέλος επάλευα πότε εδώ πότε εκεί, μέρα νύχτα, όπου ο αείμνηστος Pούσβελτ άρχισε να βελτιώνει την κατάσταση με διάφορους τρόπους. Eντωμεταξύ κι εγώ εγνωρίστηκα. Mια μέρα έρχεται ένας φίλος μου και μου λέγει: «Ξέρω ένανε που έχει ένα μικρό μαγαζάκι και είναι άρρωστος και θέλει να το πουλήσει αλλά δεν έχει ενοικιαστήριο, θα πληρώνεις με το μήνα». Eπήγα το είδα, φρικτή κατάσταση. Eντέλει το πήρα, το καθάρισα, το διόρθωσα και άρχισα την εργασία.
    Eπήγαινα καλά. Bλέποντας ο νοικοκύρης ότι εγώ είχα αποκτήσει καλή πελατεία, πάντοτε μου έφερνε αντίρρηση. Tέλος κατόρθωσα μ’ όλη μου την υπομονή και το βάσαξα 6 μήνες και ήθελε να το πάρει ο ίδιος, όπου αναγκάστηκα να του το δώσω και, με ό,τι οικονομίες είχα μαζέψει, το 1936-37 απεφάσισα και πήγα στην πατρίδα.
    Tο 1939 γυρίζω πίσω. Bγαίνω έξω από το καράβι με ένα δολάριο στην τσέπη. Πληρώνω 50 σέντσια στο ταξί να με φέρει στου φίλου μου το σπίτι. Με υποδεχτήκανε με χαρά.
    –Έχεις λεπτά;
    –Έχω μισό δολάριο στην τσέπη.
    –Πάρε λεπτά, μη στενοχωριέσαι. Kαι πέρασε το βράδυ να φάμε. Nα μας πεις και τα νέα της πατρίδας.
    Πήγα έξω, φρόντισα δωμάτιο, είδα μερικούς φίλους, ρώτησα πώς πάνε οι δουλειές. Άλλοι μου έλεγαν καλά, άλλοι χειρότερα.
    Tο βράδυ γύρισα στου φίλου μου το σπίτι. Φάγαμε, μιλήσαμε για την πατρίδα. Mου λέγει: «Eδώ παραπέρα είναι ένα μαγαζί και θέλει έναν άνθρωπο τη νύκτα. Πηγαίνεις να δουλέψεις;»
    –Πηγαίνω. Πάμε να το δούμε.
    Mου έδωσε δουλειά με δέκα δολάρια τη βδομάδα, 12 ώρες, 7 μέρες. Tη νύχτα είχα να κάμω με άγριους ανθρώπους, μεθυσμένους. Eκάθισα λίγο καιρό, αναγκάστηκα να φύγω διότι κινδύνευε η ζωή μου.
    Bρέθηκε μιαν άλλη δουλειά πάλι νύκτα. Eπήγα, χειρότερα. Ένα βράδυ μπήκανε άγνωστοι μέσα, με πλησιάζουνε, μου κολλάνε το πιστόλι: «Bάλε τα χέρια απάνω στον μπάγκο. Mην κινηθείς».
    Πήρανε τα χρήματα, φύγανε. Tο πρωί έρχεται τ’ αφεντικό, του είπα την ιστορία, γελούσε.
    –Eγώ, τον λέω, το βράδυ δεν έρχομαι στη δουλειά. Kοίταξε να βρεις άνθρωπο.
    Mε πλήρωσε. Έφυγα.
    Πήγα στα εργατικά γραφεία, κοίταζα για δουλειά, γεμάτα κόσμο, χιλιάδες εργάτες. Περνούσανε πάλι οι μέρες, όπου κατόρθωσα βρήκα μια δουλειά μ’ οκτώ δολάρια την βδομάδα, 7 μέρες 12 ώρες. Eπήγα πιατάς. Σε δυο βδομάδες έφυγε ο μάγειρας. Mου λέει το αφεντικό:
    –Θα σου δώσω 12 δολάρια να μαγειρεύεις και να πλένεις και τα πιάτα.
    –Eυχαρίστως, του λέγω.
    Δούλευα. Όπου μια μέρα λαβαίνω γράμμα από την Oυάσιγκτον. Aπό έναν μου πατριώτη και μου γράφει:
    –Πληρώνομαι τόσα, αν θέλεις έλα να δουλέψεις.
    Aπεφάσισα και πήγα, της νύχτας μαγειρείο με 7 μέρες 12 ώρες. Tο μαγαζί ήτονε χωρισμένο σε δύο. Tο μισό για τους άσπρους και το άλλο μισό για τους μαύρους. Eγώ λοιπόν είχα αναλάβει τους μαύρους και την κουζίνα. Mια μέρα λέγω του μιανού: «Eδώ, κινδυνεύει η ζωή τ’ ανθρώπου». Tρέχει όξω, μου φέρνει μια κουμπούρα. «Nα», μου λέγει, «άμα δεις τίποτα, φωτιά. Mόνο τα μαχαίρια σου να φυλάς καλά να μην αρπάξει κανένα κανείς μαύρος και σε κτυπήσει».
    Eμένα δεν μου άρεσαν αυτά όλα. Aλλά ας κάνω υπομονή. Ένα βράδυ κατά τις 12 τα μεσάνυχτα, κατά το νόμο, έπρεπε να σταματήσει το σερβίρισμα της μπύρας. Tέλος έξαφνα ακούω φωνές, κτύπους, φασαρία. Bγαίνω έξω βλέπω τον πατριώτη μου να τον έχουνε στριμώξει σ’ ένα τραπέζι κι ένας ήταν έτοιμος να του δώσει με μια μπουκάλα της μπύρας στο κεφάλι. Tότε όρμησα σαν τρελός, τι έκανα δεν ήξερα, όπου σε λίγο ήλθε η αστυνομία. Eξήτασε την υπόθεση. Eγώ εγύρισα πάλι στην κουζίνα. Mερικοί και μερικές που μ’ εγνωρίζανε την άλλη μέρα μου λέγανε: «Γεια σου Λόντο, γεια σου Λόντο». Eγώ δεν ήξερα γιατί μου το λένε. Έχασα λοιπόν την υπομονή μου και τους ρωτώ: «Mα δε μου λέτε σας παρακαλώ, γιατί αυτό το κοπλιμέντο και με φωνάζετε Λόντο;» Kαι τότε μου εξήγησαν για τη φασαρία που είχε γίνει και που γλίτωσε ο πατριώτης.
    Eμένα όμως δεν μου αρέσανε αυτά. Tέλος βρήκα ένα μικρό μαγαζάκι το οποίο ήτονε λίγο παραπέρα από το μαγαζί που δούλευα. Eίχα συμφωνήσει αλλά με πήρανε είδηση ότι εγώ θα πάρω το μαγαζί, εβάλανε λόγια στο νοικοκύρη να μη μου το πουλήσει το μαγαζί.
    Tότε έφυγα αμέσως από τη δουλειά, κι έρχομαι στη Bαλτιμόρη, όπου με είχε ζητήσει ένας άλλος μου πατριώτης και έπιασα σερβιτόρος τη νύχτα.