Ένα εκδοτικό δελτίο με αντικείμενο το βιβλίο δεν έχει ποτέ να κάνει με την επικαιρότητα, όπως έχουμε μάθει να την αντιλαμβανόμαστε. Μπορεί να βγαίνουν πολλές δεκάδες βιβλία κάθε βδομάδα, αλλά η καταγραφή τους δεν έχει σημασία, αν δεν αναλυθεί και εντοπιστεί η σημασία τους, εφόσον αυτή υφίσταται. Οπότε η έκδοση ενός βιβλίου δεν σημαίνει τίποτε για την αξία του. Ούτε η αναφορά που γίνεται σε αυτό με αφορμή την έκδοση. Το βιβλίο εξ ορισμού είναι εκτός πραγματικότητας. Απαιτεί μια μακροχρόνια διαδικασία σκέψης και αναστοχασμού για να πετύχει τόσο το ίδιο όσο και τον στόχο του. Υποθέτω πως όσοι διαβάζουμε το νιώθουμε, όταν αυτό συμβαίνει, για οποιουσδήποτε λόγους. Με αυτήν τη λογική μάζεψα οκτώ βιβλία και ένα παιχνίδι για αυτή την εβδομάδα αλλά θα γράψω μόνο για τα τρία από αυτά. Για τα υπόλοιπα αργότερα με άλλες αφορμές.
Για τον Marcel Mauss (Μαρσέλ Μος, 1872-1950) υπάρχει μια εκτενέστατη βιογραφία από τον Marcel Fournier. Ήταν ανιψιός του Émile Durkheim και το 1923-4 δημοσίευσε στα γαλλικά ένα πραγματικό δώρο που έχει και τον ίδιο τίτλο, λέγεται "Το δώρο". Στα γαλλικά Essai sur le don. To συγκεκριμένο κείμενο δεν είναι απλώς ένα καταστατικό ανθρωπολογικό δοκίμιο που διαμόρφωσε την επιστήμη, στην οποία ανήκει, αλλά και ένα κομμάτι ιστορίας. Μετά την υπόθεση Ντρέιφους που ανατάραξε τη γαλλική κοινωνία και τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο που αναδιάρθρωσε την παγκόσμια, ο Μος αναστοχάζεται και τα δυο αυτά γεγονότα με άξονα το δώρο και την ανταπόδοση ως έννοια και πρακτική (π.χ. απόδοση δικαιοσύνης, μισαλλοδοξία, εθνική ταυτότητα και γερμανικές αποζημιώσεις). Στα ελληνικά κυκλοφόρησε το 1979 από τις εκδόσεις Καστανιώτη σε μετάφραση Άννας Σταματοπούλου Παραδέλλη. Τώρα ξανακυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πλέθρον. Μια κομβική ανθρωπολογική έννοια και επιστημολογικό εργαλείο, το "ολικό κοινωνικό φαινόμενο", γεννιέται σε αυτό το κείμενο. Ως μεταφραστής αναφέρεται τώρα ο πανεπιστημιακός καθηγητής Θεόδωρος Παραδέλλης που είχε επιμεληθεί τη μετάφραση που κυκλοφορούσε στον Καστανιώτη και επίσης έχει μεταφράσει πολλά βιβλία τόσο του Μος όσο και άλλων ανθρωπολόγων. Η ανάγνωση του βιβλίου μπορεί να πλαισιωθεί στα ελληνικά από δυο ακόμη βιβλία που κυκλοφορούν ήδη. Το πρώτο έχει τίτλο Το αίνιγμα του δώρου (Maurice Godelier, Γ. Δαρδανός 2003) και το δεύτερο Μαρσέλ Μος. Το ολικό κοινωνικό φαινόμενο (Πατάκης 2000).
Το δεύτερο βιβλίο είναι η ψηφιακή εκδοχή μιας ανανεωμένης και συμπληρωμένης έκδοσης. Η αθόρυβη, χαμηλόφωνη και για μένα πολύ ουσιαστική Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου δημοσίευσε το 1998 στις εκδόσεις Θεμέλιο ένα βιβλίο που περίπου σύστησε την έννοια του άλλου στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό συνδυάζοντάς την με την κατάσταση στην οποία ο άλλος υφίσταται διωγμό. Το θέμα ήταν ο δικός μας ξένος, ο Εβραίος, την εικόνα του οποίου εξέτασε η ερευνήτρια αναλυτικά στη λογοτεχνία. Όπως έχει εξηγήσει πολλές φορές και η ίδια, της έκανε εντύπωση πώς στον κατεξοχήν χώρο όπου δίδασκε για χρόνια, το Αριστοτέλειο πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, κανείς δεν μιλούσε για την καταστροφή του εβραϊκού νεκροταφείου πάνω στο οποίο είναι χτισμένο. Το βιβλίο επανεκδόθηκε συμπληρωμένο με μια ενότητα για την εικόνα του Εβραίου στο σινεμά από τις εκδόσεις Πατάκη και τις επόμενες ημέρες θα διατεθεί και ψηφιακά. Είχα την τύχη να την ακούσω να διδάσκει πριν το βιβλίο υλοποιηθεί και θα ήθελα, όσο μπορώ, αυτό να βρει το μεγαλύτερο δυνατό κοινό. Τα κείμενα που εξετάζει και ο τρόπος που το κάνει δημιούργησε σχολή. Το βιβλίο συμπληρώνεται από το πρώτο της εγχείρημα για το θέμα, μια μελέτη για το ολοκαύτωμα (Παρατηρητής 2003 και τώρα εκδόσεις Επίκεντρο 2007).
Το βιβλίο της Leonora Carrington πρωτοεμφανίστηκε στα αγγλικά το 1977. Ήταν 158 σελίδες. Ο αγγλικός τίτλος είναι The Hearing Trumpet. Μεταφράστηκε στα ελληνικά ως Το ακουστικό κέρας και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αίολος. Είναι το τέταρτο βιβλίο της Carrington που ξέρω ότι υπάρχει στην ελληνική βιβλιογραφία. Ο τόμος μάλλον αντιγράφει την πλέον πρόσφατη έκδοση στη σειρά New York Review of Books. Συνοδεύεται από ένα κείμενο της Olga Tokarczuk, το οποίο μπορείτε να διαβάσετε στα αγγλικά εδώ: https://www.theparisreview.org/blog/2021/01/25/eccentricity-as-feminism/ Η Τοκάρτσουκ είναι κατατοπιστική και πλαισιώνει το έργο με μια φεμινιστική ανάγνωση. Επανέρχομαι στο ζήτημα της επικαιρότητας που μπορεί να ερμηνεύει μια έκδοση, πολλές φορές ως αναπλαισίωση, όπως περίπου την κάνει και η πολωνίδα συγγραφέας σε βάθος χρόνου και σε σχέση με τη βιογραφία της Carrington. Ωστόσο το έργο διατηρεί ατόφια την υπερρεαλιστική του διάσταση. Και σκέφτομαι μήπως η φαντασία της Carrington δεν έχει βρει ακόμα την εποχή της. Παράλληλα είναι ένα πολύ αστείο και ανατρεπτικό βιβλίο.
Μέχρι την επόμενη εβδομάδα.