Κάθε Αύγουστο μπαίνω στα σούπερ μάρκετ Morrisons και είμαι σίγουρος ότι θα βρω καρπούζια Κορίνθου. Και όντως βρήκα και φέτος. Στα Waterstones πάλι μόνο Καζαντζάκη.  Σταθερά όλον τον χρόνο. Ούτε καν Καβάφη πολλές φορές και ας πολυδιαφημίζεται ως η Μελίνα Μερκούρη της ποίησης. Λυπάμαι που θα σας το πω, αλλά δεν τον ξέρει και τόσος κόσμος. Ούτε τον Καβάφη ούτε τη Μελίνα. Με αφορμή ένα άρθρο του κυρίου Μάντη που δημοσιεύτηκε στον Αναγνώστη, την απάντηση του κυρίου Γιατρομανωλάκη στον Ανεξάρτητο σύλλογο εκδοτών βιβλίου σχετικά με την έκθεση βιβλίου της Φραγκφούρτης και μια συζήτηση που είχα per litteras με τον κύριο Ζωγραφάκη σκέφτηκα να αντιστρέψω το αρχικό ερώτημα του κυρίου Μάντη : Γιατί να μας διαβάσουν στο εξωτερικό; 

Γιατί να μας διαβάσουν γενικώς; Και ποιοι είμαστε εμείς οι αξιανάγνωστοι; Θα τα αφήσω λίγο να κρέμονται εδώ τα ερωτήματα αυτά. Για να δημιουργηθεί υγιής αγορά για το ελληνικό βιβλίο πρέπει αυτό να αποκτήσει ένα κοινό ικανό σε μέγεθος και ποιότητα ώστε να θρέφει τους συγγραφείς του. Αυτό μπορεί να γίνει τόσο με εσωτερικούς όσο και με εξωτερικούς όρους. Μέσα και έξω από τη χώρα. Πρέπει να ορίσω όμως τι εννοώ, όταν αναφέρομαι σε ένα ελληνικό βιβλίο. Ένα βιβλίο με ελληνικό θέμα γραμμένο στα αγγλικά (Βικτόρια Χίσλοπ); Ένα βιβλίο γραμμένο στα αγγλικά από Έλληνα (Πάνος Καρνέζης); Ένα βιβλίο γραμμένο στα ελληνικά που εκδίδεται από ελληνικό εκδοτικό οίκο στην Ελλάδα; Πρέπει να μεταφραστεί ή σκοπεύει τους Έλληνες του εξωτερικού; Ποια είναι τα συστήματα διανομής; Ηλεκτρονικό βιβλίο; Τα πράγματα κάθε άλλο παρά απλά είναι. 

Η διεθνής αγορά βιβλίου είναι αμείλικτη τόσο για τα βιβλία όσο και για τα καρπούζια. Και είναι μάπα το καρπούζι, για να το πω απλά. Σε περιπτώσεις που δεν είναι μάπα, η κατάσταση είναι πολεμική. Πρέπει να πείσεις ότι το δικό σου καρπούζι είναι καλύτερο από το διπλανό. Ώστε να μπει στο ράφι και κυρίως να φύγει από αυτό. Να πάει στο σπίτι του αναγνώστη, στο μυαλό του δηλαδή, και να κάτσει εκεί καλά. Ώστε να περάσει η φέτα που θα κοπεί στον επόμενο αναγνώστη. Αν το βιβλίο αυτό είναι γραμμένο στα ελληνικά, η πρώτη μέριμνα είναι η μετάφραση. Η κατάσταση είναι τραγικά ανησυχητική σε αυτόν τον τομέα. Πρέπει να υπάρξει σχολή μεταφραστών από τα ελληνικά προς άλλες γλώσσες. Ξένων μεταφραστών δηλαδή. Επιδοτούμενη τόσο από το εξωτερικό όσο και από το εσωτερικό. Με αυστηρά κριτήρια επιλογής και εξειδικευμένο προσωπικό υψηλής ποιότητας και κυρίως εμπειρίας μεταφραστικής. Το δεύτερο βήμα είναι ένας εκτενής και τεκμηριωτικός σχολιασμός από άνθρωπο που ξέρει την χώρα υποδοχής της μετάφρασης. Και το τρίτο ο κράχτης που θα γράψει κάποιο προλογικό σημείωμα. Και θα προτείνει το βιβλίο στο κοινό της ξένης χώρας. Ο ίδιος άνθρωπος θα συστήσει το βιβλίο σε θεσμούς λογοτεχνικούς που έχουν εμβέλεια, κύρος και κυρίως αναγνώστες σοβαρούς. Από εκεί θα περάσει στα έντυπα που ενημερώνουν συστηματικά και ευρέως τον κόσμο που διαβάζει. Και αυτό το γράφω, επειδή το κάνω και βλέπω ότι λειτουργεί. Δεν θεωρητικολογώ. 

Το ελληνικό βιβλίο δεν έχει τίποτε απολύτως που να το καθιστά εξαιρετικό ή εκτός κανόνα. Πρέπει να είναι σαν όλα τα άλλα βιβλία. Απλώς να έχει κάτι να πει και έναν τρόπο να το πει. Ο ελληνικός εξαιρετισμός πρέπει να σταματήσει. Θα γίνει απλώς ένα προϊόν. And there is no harm in that. Ίσα ίσα. Κατά τη γνώμη μου και την επισκόπησή μου τα βραβεία δεν βοηθούν, αν το βιβλίο δεν είναι καλό και τα βραβεία ολίγον γιαλαντζί. Απευθύνονται μάλλον στους ιθαγενείς για εσωτερική κατανάλωση. Ούτε οι ακαδημαϊκοί θεσμοί. Συνήθως μετριόμαστε και κλαίμε τον πεθαμένο εδώ στο Λονδίνο, όσο πήγαινα σε τέτοιες εκδηλώσεις εδώ. Το έχω κόψει πια. Αν βοηθούσε η μετάφραση σε τέτοιο πλαίσιο από πανεπιστημιακούς φορείς, θα είχαμε αποτελέσματα. Και λυπάμαι που το λέω, αλλά δεν έχουμε. Ο λόγος είναι απλός. Ο καρπουζάς τα πουλάει με το μαχαίρι, ο πελάτης δοκιμάζει και το καρπούζι δεν είναι καλό. End of story. 

Λυπάμαι για πολλούς λόγους που θα το πω, αλλά το μόνο επιτυχημένο παράδειγμα που ξέρω από τον ακαδημαϊκό και ακαδημεικό χώρο είναι τα Trends in Classics (είμαι περήφανος, γιατί εγώ τα βάφτισα μαζί με τον Ντάνη Ιακώβ). Αλλά ακόμη και εκεί το πεδίο είναι η αρχαιότητα, το πλαίσιο είναι επιστημονικό με διαφορετικό και καθορισμένο κοινό, και αφορά μόνο μελέτες. Ωστόσο η συνταγή είναι καλή, αποτελεσματική και λειτουργική. Ένας στιβαρός πολύγλωσσος εκδοτικός οίκος του εξωτερικού με reviewers και editorial board, όπου εκδίδονται και έργα που η πρώτη τους μορφή μπορεί να είναι και στα ελληνικά, π.χ. μια αξιόλογη αρχαιογνωστική διατριβή ή μελέτη. Όχι ότι δεν ξεφεύγουν κι εκεί διάφορα, αλλά είναι μια διαδικασία υποβολής χειρογράφου έγκυρη και ίσως έγκριτη. Εν πολλοίς αυτό που συνέβαινε και στο Μορφωτικό ίδρυμα εθνικής τραπέζης επί Κάσδαγλη. Ας μην ανακαλύπτουμε εξακολουθητικά την πυρίτιδα. Πιστεύω ότι αυτό το μοντέλο προσαρμοσμένο μπορεί να βοηθήσει και τη λογοτεχνία. Και προσπαθώ.

Πόσο πάει σήμερα το καρπούζι;