Έπεσα πάνω στον Σταύρο Κρητιώτη από καθαρή τύχη. Κάποιος, σε ανύποπτο χρόνο, υποστήριξε ότι επειδή ο Κρητιώτης έχει εμφανιστεί κατά καιρούς με διάφορα ονόματα θα μπορούσα να είμαι εγώ. Έτσι, προμηθεύτηκα την τελευταία συλλογή μικροδιηγημάτων του και συνειδητοποίησα γιατί θα μπορούσαν τα δύο πρόσωπα (ο Κρητιώτης κι εγώ) να συμπίπτουν. Πέραν αυτού, σε μια κίνηση που θα μπορούσε να τροφοδοτήσει περεταίρω υποψίες διαπίστωσα με έκπληξη ότι ένα από τα κείμενα του βιβλίου ήταν εμπνευσμένο από δικό μου κείμενο που είχε δημοσιευτεί στη Καθημερινή το 2019 («Ημιτελές έργο, ολοκληρωμένη εμπειρία», 1/9/19).
Ο Κρητιώτης στο συγκεκριμένο βιβλίο μάς ξεναγεί στους χώρους ενός υποτιθέμενου πανδοχείου. Έτσι, περνάμε από συνολικά έντεκα δωμάτια, ένα «τηλεγραφείο», και τα «υπόγεια» όπου φυλάσσονται οι πηγές του συγγραφέα (βιβλία, άρθρα, και ημερομηνίες συγγραφής των κειμένων που απαρτίζουν τα δωμάτια αυτού του πανδοχείου ευσύνοπτων).
Ο Κρητιώτης επιδίδεται σε παρατηρήσεις, διαπιστώσεις, καταγραφές αξιοπερίεργων, απροσδόκητων, και γενικά θραυσμάτων που ταξινομούνται σε ενότητες/δωμάτια: «Γραφής», «Αφηγητών», «Ετερογονίας των Σκοπών», «Κατασκευών», κλπ.
Το όλο εγχείρημα, τόσο ως σύλληψη όσο και ως εκτέλεση, με βρίσκει απόλυτα σύμφωνο και ομολογουμένως το απόλαυσα δεόντως. Η λογική του μικροδιηγήματος ταιριάζει στην προσωπική μου αισθητική γιατί πιστεύω ότι ένα κατασκεύασμα του νου που αποτυπώνεται με λέξεις πρέπει να πασχίζει να είναι ευσύνοπτο και περιεκτικό. Παρά την αδυναμία μου στα μαξιμαλιστικά μυθιστορήματα, που χρήζουν εντελώς διαφορετικής αντιμετώπισης, πιστεύω ότι το θραύσμα που ονομάζεται μικροδιήγημα προσφέρει, για τον χρόνο που του αφιερώνει κάποιος, εντυπωσιακά οφέλη. Και ο χρόνος, για κάθε πεπερασμένο ον, δεν μπορεί παρά να είναι παράγοντας καθοριστικής σημασίας.
Τα κείμενα του Κρητιώτη εκτός από τις αρετές της φόρμας τους διακρίνονται και για τη σοβαρότητα του χιούμορ τους, ειδικά εκεί που ο δημιουργός τους αυτοσαρκάζεται. Έτσι, στο «Δωμάτιο Γραφής», διαβάζουμε το αυτοαναφορικό «Αστραπογραφήματα»:
Του έλεγαν οι φίλοι του να πάψει να σκαρφίζεται μόνο ευσύνοπτα αφηγήματα. Να βάλει το ταλέντο του στη δημιουργία ενός μυθιστορήματος που θα έμενε στη μνήμη του αναγνώστη. «Θυμόμαστε ποτέ τις αστραπές; Αφήνουν κάτι πίσω τους οι αναπνοές;» απαντούσε εκείνος.
Και συνέχιζε να σμιλεύει αστραπογραφήματα (σ. 35).
Ο Κρητιώτης, μέσα σε 46 λέξεις, αφήνει να εννοηθεί ότι το να μείνει ως συγγραφέας στη μνήμη του αναγνώστη δεν είναι στις προθέσεις του. Και αυτό, ακόμη κι αν κάποιος κακεντρεχής νομίζει ότι ενέχει ψήγματα προσποίησης, φανερώνει συνέπεια και δέσμευση σε αυτό που κάνει. Φανερώνει τη βαθύτερη και πικρή συνειδητοποίηση ότι ακόμη και αν καταφύγει κάποιος στη φόρμα του μυθιστορήματος, οι πιθανότητες να παραμείνει στη μνήμη του αναγνώστη είναι απειροελάχιστες. Έτσι, οι 46 αυτές λέξεις συνιστούν και σκώμμα απέναντι στις ορδές των δημιουργών που, έμπλεοι σοβαρότητας και σοβαροφάνειας, καταπιάνονται με τη συγγραφή μυθιστορημάτων χωρίς να έχουν ακριβώς συναίσθηση των νόμων της συγκεκριμένης επικράτειας. Η μικρή φόρμα λοιπόν, και ειδικά το μικροδιήγημα, τείνει να λειτουργεί ακριβώς έτσι: σαν αστραπογράφημα· δεν αφήνει σχεδόν τίποτα στη μνήμη του αναγνώστη καθότι στερείται πλοκής και χαρακτήρων που θα διευκόλυναν μια πιθανή ταύτιση και άρα κάποιο ίχνος συναισθηματικής πρόσδεσης και άρα μνήμης προς το κείμενο. Κάθε μικροδιήγημα είναι ένας ξεχωριστός, συμπυκνωμένος κόσμος, που, ενώ δύναται να εντάσσεται σε μια ενότητα, καλεί τον αναγνώστη να σκεφτεί εκ του μηδενός και, μέσα σε μια συλλογή σαν τη συγκεκριμένη, να επινοήσει ξανά και ξανά σημασίες και προεκτάσεις. Αυτό, μπορεί να είναι απαιτητικό αλλά συνιστά εξαιρετική άσκηση που ωθεί στην αναζήτηση ευρύτερων νοηματικών γραμμών. Η φύση του μικροδιηγήματος εξάλλου είναι τέτοια, η απουσία εξεζητημένης πλοκής και τρισδιάστατων χαρακτήρων δρουν τόσο απελευθερωτικά που το μικροδιήγημα τείνει να λειτουργεί ως ιδανικός καθρέφτης κάθαρσης, αλλά και ως μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για να στοχαστεί ο αναγνώστης πάνω στον εαυτό του και στις προσλαμβάνουσές του μέσα από τις θεάσεις που προτείνει ο συγγραφέας.
Έτσι κι εγώ, δεν μπορώ να αντισταθώ στον πειρασμό να προτείνω κάτι παρόμοιο με αυτό που αποτυπώνει ο Κρητιώτης στο «Δωμάτιο Αφηγητών», και πιο συγκεκριμένα, στο εξής απόσπασμα από το «Ύφος»:
«Θεωρούσε, ωστόσο, ότι τα καλύτερά του κείμενα, τουλάχιστον αυτά που εξακολουθούσαν να αρέσουν στον ίδιο, είχαν το ύφος των κρινόμενων συγγραφέων. Τότε μόνο πίστευε πως είχε καταλαβει έναν συγγραφέα, όταν μπορούσε να ενεργήσει σύμφωνα με το πνεύμα του, να τον μεταφράσει, να τον μεταμορφώσει με πολλούς τρόπους, να τον αφομοιώσει δημιουργικά» (32).
Το Πανδοχείο Ευσύνοπτων συνοψίζει εξαιρετικά τη θέση μου ότι η μυθοπλασία συνιστά μια ακόμα έκφανση του περίφημου παράδοξου του Ζήνωνα. Τι λέει το παράδοξο; «Η παραδοχή πως η πραγματικότητα μπορεί και διαιρείται σε όλο και πιο μικρά μέρη καταλήγει βάσει της λογικής στο να γίνονται αβάσταχτα στον νου τα παράδοξα καθώς αντιτίθενται άμεσα στην εμπειρία» (Το Φιλοσοφικό Λεξικό του Cambridge, εκδόσεις Κέδρος, 2011). Το παράδοξο ενέχει έτσι μια λογική πλευρά: «η πραγματικότητα μπορεί και διαιρείται σε όλο και πιο μικρά μέρη», και μια πρακτική/πραγματική που αντιστέκεται σε αυτή τη θέση: ο δρομέας καλύπτει την απόσταση από το Α στο Β ή ο λαγός περνάει τη χελώνα. Ο δημιουργός τώρα, για να σας εκθέσω το παράδοξο όπως το εννοώ εγώ, τελικά, καταφέρνει να εγκιβωτιστεί στη λογική πλευρά του παραδόξου αλλά και να προσφέρει μια λύση που συνάδει με την εμπειρία. Πώς; Ο συγγραφέας είναι ικανός να επινοεί αενάως νέες υποδιαιρέσεις του πραγματικού και να τις εξαργυρώνει στη μυθοπλασία του, που συνιστά, η μυθοπλασία του, κάτι πεπερασμένο: ένα διήγημα, ένα μυθιστόρημα, κλπ. Και αυτό, με τη σειρά του, αποτελεί και ένα ισχυρό κριτήριο για το τι συνιστά καλή λογοτεχνία ή πώς διακρίνεται ο ικανός συγγραφέας. Έτσι, απέναντι σε δηλώσεις του είδους «μα όλα έχουν ειπωθεί», ο αυθεντικός δημιουργός έχει να αντιτείνει, πάντα, ότι ο κόσμος χαρακτηρίζεται από αυτή την ανοιχτωσιά που θα συμβαδίζει με αυτή την ανοιχτότητα στις αντιληπτικές (όχι αισθητηριακές) μας ικανότητες. Τι θα πει αυτό με απλά λόγια; Ο κόσμος αενάως δύναται να υποδιαιρείται ή να πολλαπλασιάζεται σε μικρότερα ή μεγαλύτερα μέρη· με τον τρόπο, για παράδειγμα, που θεωρώ ότι στέκει ο Σταύρος Κρητιώτης στο Πανδοχείο Ευσύνοπτων απέναντι στην πραγματικότητα όταν με μηδαμινές πρώτες ύλες κατασκευάζει πλειάδα καταστάσεων. Ο συγγραφέας, επομένως, συνενώνει το λογικό μέρος του παραδόξου με το πρακτικό. Ναι, τελικά θα φτάσω στην άκρη του δωματίου παρότι η απόσταση που απαιτείται να διανύσω, λογικά, θα υποδιαιρείται αενάως. Γιατί συμβαίνει αυτό; Ένα άπειρο σύνολο πεπερασμένων μερών δύναται τελικά να ισούται με ένα πεπερασμένο μέγεθος. Ποιο είναι αυτό το πεπερασμένο μέγεθος στην περίπτωσή μας; Το οργανικό σύνολο του κειμένου που παράγει ο δημιουργός: στην περίπτωσή μας, ένα μικροδιήγημα. Πού δύναται να εντοπίζεται το άπειρο σύνολο πεπερασμένων μερών σε ένα λογοτεχνικό έργο; Μα φυσικά στις άπειρες ερμηνείες που αυτό δύναται να σηκώσει στο πέρασμα του χρόνου. Η δύναμη της επινόησης του συγγραφέα υποδεικνύει και υποστηρίζει την απειρότητα των δυνατοτήτων που ανοίγονται κάθε φορά μπροστά μας.
Σε ένα tour de force φορμαλισμού, ο Σταύρος Κρητιώτης μάς χαρίζει ένα κόσμημα: στο «Πάγγραμα», διαβάζουμε: «Σας ξεκαθαρίζω πως δεν γνώριζα ότι αυτό το κείμενο περιέχει κάθε ψηφίο του αλφαβήτου» (σελ. 9).
— Σταύρος Κρητιώτης, Πανδοχείο Ευσύνοπτων, Μελάνι : 2021, 148 σελίδες, ISBN : 9789605912079, τιμή : €11.00.